વિભોર માથુર / Courtesy Photo

ભારતીય-અમેરિકન અભિનેતા વિભોર માથુર, જેમના માતા-પિતા જયપુર અને નાગપુરના વતની છે, ન્યૂયોર્ક શહેરમાં 15 જૂને સમાપ્ત થયેલા આ વર્ષના ટ્રિબેકા ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં પ્રદર્શિત કલાકારોમાં સામેલ હતા. ‘ફિઓર ડી લેટે’ નામની ફીચર ફિલ્મમાં તેમની નાની પરંતુ નોંધપાત્ર ભૂમિકા, જે અનેક “ટોપ 10 મસ્ટ સી” ટ્રિબેકા યાદીઓમાં સ્થાન પામી, માથુર માટે એક પૂર્ણ વર્તુળની ક્ષણ સાબિત થઈ, જેમણે ઘણા વર્ષો પહેલા દક્ષિણ એશિયાઈ ભૂમિકાઓની નીરસતાને કારણે અભિનય છોડી દીધો હતો.

ન્યૂ ઈન્ડિયા એબ્રોડ સાથેની ખાસ મુલાકાતમાં માથુરે બીજી પેઢીના ઇમિગ્રન્ટ તરીકે ફિલ્મ ઉદ્યોગમાં આગળ વધવા વિશે વાત કરી. તેમણે જણાવ્યું, “વધુ વ્યવહારુ કારકિર્દીના માર્ગની શોધ અને તે સમયે દક્ષિણ એશિયાઈ ભૂમિકાઓના સ્ટીરિયોટાઇપ્સે મને આખરે શૈક્ષણિક ક્ષેત્ર પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનો નિર્ણય લેવા પ્રેર્યો.”

લેખન, વ્યવસાય અને મીડિયામાં કેમેરા પાછળના વર્ષો બાદ, તેઓ અભિનયમાં પાછા ફર્યા અને ઉદ્યોગને વધુ ખુલ્લો જોયો.

મુલાકાતના અંશો:

તમે 12 વર્ષની ઉંમરે અભિનયની શરૂઆત કરી, ‘સેન્ચ્યુઅરી’ અને ‘દ ટ્રૂપ’ જેવા શોમાં. શું તમને કોઈ એવી ક્ષણ યાદ છે જ્યારે તમને લાગ્યું કે તમે આ જગ્યામાં સાચે જ સમાયેલા છો?

ચોક્કસ. તે ઉંમરે હું હંમેશા બહુ શાંત અને લોકોમાં પ્રિય બનવા માગતો હતો, ભલે હું અંદરથી ખૂબ ચિંતિત હતો. મને યાદ છે કે બ્રેટ ડાયર, ડેવિડ ડેલ રિયો, અગમ દરશી, અમાન્ડા ટેપિંગ જેવા કલાકારો ખૂબ મજાકિયા અને મસ્તીખોર હતા, અને તેમની મજાકમાં મને સામેલ કરતા, જેણે મારા આત્મવિશ્વાસને ખૂબ વધાર્યો. તેમને કદાચ આ યાદ નહીં હોય, પણ મારા માટે તે યાદગાર હતું. મેં વિચાર્યું, “કદાચ હું એટલો ખરાબ નથી.”

તમે દક્ષિણ એશિયાઈ ભૂમિકાઓની રચનાને કારણે અભિનય છોડી દીધો. શું તમે કોઈ એવી સ્ક્રિપ্ট કે કાસ્ટિંગ કોલ વિશે જણાવી શકો જેણે તમને કહેવડાવ્યું, “ના, આ રીતે નહીં”?

તે સમયે હું ભાવનાત્મક રીતે આ પ્રશ્નનો સામનો કરવા સક્ષમ નહોતો: જે કળા તમારા માટે એક એસ્કેપ હતી, તે જ્યારે શરમનો સ્ત્રોત બની જાય તો શું? હું લાંબા સમય સુધી અભિનયને ગુપ્ત રાખતો હતો, પણ એક શિક્ષકે મને ટીવી પર જોયો અને આખા વર્ગ સામે ખુલ્લું પાડ્યું. પાછળથી લાગ્યું કે તે શરમની વાત નહોતી, પણ તે મારા સહપાઠીઓની મારા વિશેની ધારણાને પુષ્ટિ આપતું હતું. મને લાગ્યું કે મારી સાથે વિશ્વાસઘાત થયો. તે મુશ્કેલ હતું, અને તે ઉંમરે મેં ભાવુક થઈને અભિનય છોડી દીધો અને એનબીએને મારું આગલું ‘વ્યવહારુ’ સ્વપ્ન બનાવ્યું.

દાખ્ખો તરીકે, એક ફિલ્મ હતી જે ખાનગી શાળાના શ્રીમંત વિદ્યાર્થીઓની વાર્તા પર આધારિત હતી. મારું પાત્ર દક્ષિણ એશિયાઈ હતું, અને તેઓ ખાસ તેના કપડાં 1982ના અને ગાઢ ભારતીય ઉચ્ચારણ સાથે ઇચ્છતા હતા. ફિલ્મનું નામ હતું ‘રેસ્ટલેસ વર્જિન્સ’ કે એવું કંઈક, જેમાં મને ખ્યાલ આવ્યો કે તેઓ તેની વંશીયતાને મજાકનું પાત્ર બનાવવા માગતા હતા. મેં વિચાર્યું, તમને યોગ્ય વ્યક્તિ મળી, પણ મારે ઉચ્ચારણની જરૂર નથી! તમારે જાતિવાદી બનવાની જરૂર નથી, ફક્ત મારી અંદરની વ્યક્તિને નફરત કરો!

અભિનય એટલે આત્મસમર્પણ, જ્યારે ડાયસ્પોરાનો અનુભવ ઘણીવાર નિયંત્રણ માંગે છે—ધારણા, સુરક્ષા, પસંદગીઓ પર. શું તમે બંનેને સંતુલિત કરવાનો રસ્તો શોધી શક્યા છો?

આ રોજની લડાઈ છે. ખરેખર, કોઈપણ તક સાથે આત્મસમર્પણની દિશામાં જવાની ક્ષમતા એ કંઈક છે જે હું હજી શોધી રહ્યો છું. અભિનયમાં, જેટલું તમે તમારી કળા પર નિયંત્રણ રાખવાનો પ્રયાસ કરો, તેટલું તમે નાની-નાની બાબતોમાં ફસાઈ જાઓ છો, પણ આ દુનિયામાં કેવી રીતે આગળ વધવું અને પોતાને માટે બોલવું તે શીખવું પણ જરૂરી છે. ડાયસ્પોરાના ભાગ રૂપે, અમે પશ્ચિમી પ્રેક્ષકો માટે “સ્વીકાર્ય” છીએ કે નહીં તેની ચિંતા કરીએ છીએ. આ એક ખેંચાતાણ છે. એકવાર હું પોલ રડ સાથે મળ્યો અને તેમને ઓડિશન વિશે સલાહ માગી, તો તેમણે કહ્યું, “ફક્ત મજા કરો, આપણે બધા આબોહવા પરિવર્તનથી બળી રહ્યા છીએ.” તેનો અર્થ ગમે તે હોય, મને તે શ્રેષ્ઠ ઉપમા લાગી: એવું કંઈક જેની સાથે આત્મસમર્પણ કરવું પડે, પણ તેની સંભાળ પણ રાખવી પડે.

તમારા માતા-પિતાના જીવન—તમારા પિતાનું જયપુરથી સ્થળાંતર, તમારી માતાનું નાગપુરથી—તમારા અભિનયમાં કેવી રીતે પ્રવેશ્યું?

મારા પિતાનો ઉછેર ભારતભરમાં થયો કારણ કે મારા દાદા રેલવે કંડક્ટર હતા. આનાથી તેમને ભારતની હજારો બોલીઓ અને ઉચ્ચારણોની ઊંડી પ્રશંસા થઈ. જ્યારે હું ઓડિશન આપતો હતો, ત્યારે તેમણે મને માત્ર ઉચ્ચારણ શીખવ્યું નહીં, પણ સાંસ્કૃતિક સૂક્ષ્મતાઓ આપી જે મારા પાત્રના નિર્ણયોને પ્રભાવિત કરતી. એકવાર તેમણે એક શોના મુખ્ય કલાકાર સાથે હિન્દી બોલવા અને ભારતીય સંદર્ભ માટે કામ કર્યું. આનાથી મારા પાત્રના અભિગમ પર ઘણો પ્રભાવ પડ્યો.

મારી માતાનો નાગપુરમાં ઉછેર થોડો એકાંતવાસી હતો, પણ તેનાથી તેમનામાં વિશ્વને અનુભવવાની ઈચ્છા જાગી. તેમણે મને હંમેશા સાહસ માટે પ્રોત્સાહિત કર્યો, અને જ્યારે મેં ઓડિશનની વાત કરી, તો તેઓ મારા સૌથી મોટા સમર્થક બન્યા.

અભિનય અને તેની વચ્ચે, તમે અન્ય લોકોની વાર્તાઓ કહેવામાં કામ કર્યું. એવી કઈ ક્ષણ હતી જ્યારે તમને લાગ્યું, “આ તૃપ્તિકર છે, પણ મારું નથી”?

અભિનેતા તરીકે તમે સાચે જ “તમારી” વાર્તા નથી કહેતા. તમે એક મોટી વાર્તાનો ભાગ હો, બાકીના કલાકારો અને ક્રૂ સાથે. સહયોગની ક્ષણો હોય છે, પણ તે મોટું અને નિયંત્રણની બહાર હોય છે. હું હજી સાચી માલિકીની શોધમાં છું. પણ તે કોઈ ચોક્કસ ક્ષણ નહોતી, બલ્કે આજીવન સ્વાયત્તતાની ઝંખના હતી. કોમિક્સની આસપાસ રહેવું પ્રેરણાદાયી હતું, કારણ કે તેઓ પોતાના દૃષ્ટિકોણને લોકો સુધી પહોંચાડે છે, પરવાનગી વિના.

અભિનયમાં પાછા ફરવું “શીખથી ભરેલી યાત્રા” હતી. એવો કયો શીખ રદ્દ થયો જે તમને લાગતું હતું કે આ ઉદ્યોગમાં ટકવા જરૂરી છે?

મને લાગે છે કે “અનુકૂલન” કરવું કે અમુક વાર્તાઓ સ્વીકારાશે નહીં એવું વિચારવું ખોટું છે. “હોલીવુડ” ની ચોક્કસ વ્યાખ્યાથી અલગ થવું જરૂરી છે, નહીં તો તે માનસિક સ્વાસ્થ્ય અને મૂલ્યોને નુકસાન પહોંચાડે છે. મેં જોયેલું શ્રેષ્ઠ કામ મુખ્યધારાનું નથી, પણ જેમાં રાજકીય જોખમ લેવાયું છે. ધ્યેય સિસ્ટમમાં કામ કરવાનું નથી, પણ એક કલાકાર તરીકે ટકાઉ કારકિર્દી બનાવવાનું છે. નાની, અર્થપૂર્ણ ભૂમિકાઓથી શ્રેષ્ઠ તકો મળે છે. આ મને ‘સોલ’ ફિલ્મના અંતના ડાયલોગની યાદ અપાવે છે, “આ જ છે?” અને તે જ મુદ્દો છે.

તમારો પરિવાર ઘણું સ્થળાંતર કરતો હતો—ન્યૂ હેવનથી વેનકુવર. કોઈ એવું શહેર હતું જ્યાં તમારો ભારતીય વારસો સ્થાનિક વાતાવરણ સાથે જોડાયો?

દરેક શહેરના પોતાના સંદર્ભો હતા, પણ દરેક જગ્યાએ (ફ્રાઈબર્ગ, જર્મની સુધી) મારી માતાએ દક્ષિણ એશિયાઈ પરિવારો સાથે સમુદાય બનાવ્યો. આનાથી મને ખ્યાલ આવ્યો કે આપણો વારસો ફક્ત અલગ નથી, તે સામુદાયિક અનુભવ છે. શહેર કરતાં લોકો વધુ મહત્વના છે.

‘ફિઓર ડી લેટે’માં કોઈ એવી ક્ષણ હતી—દ્રશ્ય, ડાયલોગ, વિરામ—જ્યાં તમને લાગ્યું કે તમે તમારા જીવનના નવા તબક્કામાં છો?

દરેક પ્રોડક્શન એ મારા માતા-પિતાના ડરને મજબૂત કરે છે, જે નવા તબક્કાને સ્થાપિત કરે છે. પણ ખાસ કરીને, આ ઉદ્યોગ આત્મવિશ્વાસ અને વિશ્વાસ પર ચાલે છે. ડિરેક્ટર શાર્લોટ એર્કોલીએ મને ટિમ હેડેકર અને કેવિન ક્લાઈન—જેમને હું હંમેશા પ્રશંસા કરતો હતો—સાથે સીનમાં ભાગીદાર તરીકે પસંદ કર્યો. તેમના વિઝનને ન્યાય આપવાનો વિશ્વાસ મને મળ્યો. એવા કેલિબરના કલાકારો સાથે, કેવિનની અદ્ભુત કળા અને ટિમની અનોખી રમૂજ, મને લાગ્યું, “ઓહ, મારે હજી ઘણું આગળ વધવું છે.” આ ઓસ્કર-વિજેતા કલાકારની સલાહ મેળવવાનો અનુભવ હતો.

કોઈ એવી સલાહ—કદાચ પરિવાર કે મેન્ટરની—જે તે સમયે સામાન્ય લાગી પણ ભારતીય-અમેરિકન અભિનેતા તરીકે નવો અર્થ લાગ્યો?

મેં મારા પિતાને બાગકામમાં મદદ કરી ત્યારે તેમણે નીંદણ ખેંચ્યું અને કહ્યું, “જો કેટલી સરળતાથી આ નીકળે છે. તું આવું ન બનવું.” મેં કહ્યું, “છોડ? ના, તમે સાચા છો.” પણ તેમણે કહ્યું, “ના, નબળા મૂળ.” પછી તેમણે બાઈબલની એક કહાણી ટાંકી, જેમાં લગભગ એવું કહેવાયું કે, “નબળા મૂળને કારણે તેઓ ટકી શકતા નથી. મુશ્કેલીઓ આવે કે પડકારોનો સામનો કરે ત્યારે તેઓ હાર માની લે છે.” તે સમયે લાગ્યું કે તે બાઈબલ ટાંકવાનું બહાનું હતું, પણ હવે અભિનયમાં પાછા ફર્યા પછી, હું આની સાથે જોડાઈ શકું છું. આ ઉદ્યોગમાં ઋતુઓ હોય છે—તકો, અનિશ્ચિતતા, અને નિષ્ક્રિયતાના સમય. મજબૂત મૂળ એટલે તમારા કામમાં દૃઢતા, મુશ્કેલ સમયે ટકી રહેવું, અને તમારા મૂલ્યો અને ઓળખને વળગી રહેવું, ભલે ઉદ્યોગ કહે, “આ તમારો સમય નથી.”