ભારતીય-અમેરિકન ન્યુરોસર્જન ડૉ. પૉલ કલાનિથીનું સ્મરણપોથી / Courtesy photo

ભારતીય-અમેરિકન ન્યુરોસર્જન ડૉ. પૉલ કલાનિથીનું સ્મરણપોથી, જે લગભગ એક દાયકા પહેલાં 2016માં પ્રકાશિત થયું હતું, આ સપ્તાહે ફરીથી ધ ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સની બેસ્ટસેલર યાદીમાં સ્થાન પામ્યું છે. આ પુસ્તક જીવન, મૃત્યુ અને અર્થની ઊંડી વિચારસરણીની ચિરસ્થાયી અસરને દર્શાવે છે.

‘વ્હેન બ્રેથ બિકમ્સ એર’ નામનું આ સ્મરણપોથી, જે કલાનિથીના જીવનના અંતિમ મહિનાઓમાં પૂર્ણ થયું હતું, તેમની 36 વર્ષની ઉંમરે સ્ટેજ IV લંગ કેન્સરનું નિદાન થયા બાદ ડૉક્ટરથી દર્દી બનવાની યાતનામય સફરને દર્શાવે છે.

આ પુસ્તકનો 40થી વધુ ભાષાઓમાં અનુવાદ થયો છે, તે ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સની બેસ્ટસેલર યાદીમાં 68 અઠવાડિયાં રહ્યું અને પુલિત્ઝર પુરસ્કાર માટે ફાઇનલિસ્ટ રહ્યું.

સ્ટેનફોર્ડ મેડિસિન સાથેના તાજેતરના ઇન્ટરવ્યૂમાં પૉલનાં પત્ની લ્યૂસી કલાનિથીએ જણાવ્યું, “પૉલ એક અર્થપૂર્ણ જીવન જીવવા માગતા હતા અને વિશ્વમાં ફેરફાર લાવવા માગતા હતા. તેઓ તે કરી શક્યા.”

લ્યૂસી, જે સ્ટેનફોર્ડ મેડિસિનમાં ક્લિનિકલ એસોસિયેટ પ્રોફેસર છે, તેમણે પૉલના 2015માં 37 વર્ષની ઉંમરે અવસાન બાદ પુસ્તકનું પ્રકાશન કરવામાં મદદ કરી અને તેમાં એપિલોગ ઉમેર્યું. તેમણે જણાવ્યું કે લેખન પ્રક્રિયા પૉલ માટે જીવનરેખા બની હતી, જેના દ્વારા તેઓ બૌદ્ધિક અને ભાવનાત્મક રીતે વિશ્વ સાથે જોડાયેલા રહ્યા. “આ પુસ્તકે તેમને વિદ્વાન, શિક્ષક અને લેખક તરીકે ચાલુ રાખવાનું કારણ આપ્યું, જે તેમના માટે અત્યંત અર્થપૂર્ણ હતું,” લ્યૂસીએ કહ્યું.

પૉલના અવસાનના નવ મહિના પહેલાં તેમની પુત્રી કેડીનો જન્મ થયો હતો. પુસ્તકના અંતિમ ભાગમાં પૉલે તેમની પુત્રીને સીધું સંબોધન કરતાં લખ્યું, “ક્યારેય શંકા ન કરતી કે તું એક મૃત્યુ પામતા માણસના દિવસોને પૂર્ણ આનંદથી ભરી દીધા છે, એક એવો આનંદ જે મને મારા અગાઉના વર્ષોમાં અજાણ્યો હતો, એક એવો આનંદ જે વધુની ભૂખ નથી રાખતો પરંતુ સંતુષ્ટ રહે છે.”

હવે 10 વર્ષની કેડી પૉલની યાદને જીવંત રાખે છે. લ્યૂસીએ કહ્યું, “તેમાં પૉલની તીખી હાસ્યવૃત્તિ છે... એવું લાગે છે કે હું ફરીથી હારી ગઈ છું.”

પૉલની વારસો સ્ટેનફોર્ડ સ્કૂલ ઑફ મેડિસિનમાં પૉલ કલાનિથી રાઇટિંગ એવોર્ડ દ્વારા પણ જળવાયેલો છે. મેડિસિન એન્ડ ધ મ્યૂઝ પ્રોગ્રામ દ્વારા સ્થાપિત આ એવોર્ડ ડૉક્ટરો અને વિદ્યાર્થીઓને દવામાં માનવીય અનુભવોને પ્રતિબિંબિત કરતી વ્યક્તિગત વાર્તાઓ લખવા પ્રોત્સાહિત કરે છે. હવે તેના દસમા વર્ષમાં, આ પહેલ પૉલે જે વિચારશીલ વાર્તાકથનને પ્રોત્સાહન આપ્યું તેને સન્માન આપે છે.

લ્યૂસીએ કહ્યું, “પત્ની તરીકે, આ પ્રોજેક્ટને ચાલુ રાખવો અદ્ભુત હતું — તેમના માટે, પણ તેમની સાથે. તે મને શોક વ્યક્ત કરવાનો અને લોકો સાથે જોડાવાનો રસ્તો આપે છે.”

પૉલે 2014માં ધ ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સમાં પ્રકાશિત “હાઉ લોંગ હેવ આઇ ગૉટ લેફ્ટ?” નિબંધ દ્વારા રાષ્ટ્રીય ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. આ નિબંધ વાયરલ થયો અને તેના પરિણામે પુસ્તકનો કરાર થયો. સ્મરણપોથીનો મોટાભાગનો ભાગ તેમની સારવાર દરમિયાન લખાયો હતો, જેમાં લ્યૂસીએ પીડા અને થાકમાંથી લખવા માટે ખાસ રેક્લાઇનરની વ્યવસ્થા કરી હતી.

1977માં ન્યૂયોર્કમાં જન્મેલા અને એરિઝોનાના કિંગમેનમાં ઉછરેલા પૉલ, તમિલનાડુ અને આંધ્રપ્રદેશના મૂળ ધરાવતા ખ્રિસ્તી પરિવારના ત્રણ દીકરાઓમાંથી બીજા હતા. તેમણે કિંગમેન હાઇસ્કૂલમાંથી વેલેડિક્ટોરિયન તરીકે સ્નાતક થયા.

તેમણે 2000માં સ્ટેનફોર્ડ યુનિવર્સિટીમાંથી ઇંગ્લિશ સાહિત્ય અને હ્યુમન બાયોલોજીમાં ડ્યુઅલ બેચલર ડિગ્રી અને ઇંગ્લિશમાં એમ.એ. મેળવ્યું; યુનિવર્સિટી ઑફ કેમ્બ્રિજમાંથી હિસ્ટરી એન્ડ ફિલોસોફી ઑફ સાયન્સ એન્ડ મેડિસિનમાં માસ્ટર ઑફ ફિલોસોફી; અને 2007માં યેલ સ્કૂલ ઑફ મેડિસિનમાંથી ડૉક્ટર ઑફ મેડિસિન, જ્યાં તેઓ કમ લૉડે સ્નાતક થયા અને આલ્ફા ઓમેગા આલ્ફામાં સામેલ થયા. તેમણે સ્ટેનફોર્ડમાં ન્યુરોસર્જરી રેસિડેન્સી અને ન્યુરોસાયન્સમાં પોસ્ટડૉક્ટરલ ફેલોશિપ પૂર્ણ કરી.