'ટર્બન્સ ટોર્નેડો' ફૌજા સિંહ / Courtesy Photo

ફૌજા સિંહ, જે ‘ટર્બન્ડ ટોર્નેડો’ તરીકે ઓળખાતા સેન્ટેનરિયન મેરેથોનર હતા, તેમનું 14 જુલાઈના રોજ પંજાબના જલંધર જિલ્લાના બિયાસ પિંડ ગામમાં કારની ટક્કરથી અવસાન થયું. તેઓ 114 વર્ષના હતા.

1 એપ્રિલ, 1911ના રોજ અખંડ બ્રિટિશ ભારતમાં જન્મેલા ફૌજા સિંહે બાળપણમાં શારીરિક પડકારોનો સામનો કર્યો હતો—તેઓ પાંચ વર્ષની ઉંમર સુધી ચાલી શકતા ન હતા—પરંતુ પાછળથી તેઓ સહનશક્તિનું વૈશ્વિક પ્રતીક બન્યા. ખેડૂત બનેલા ફૌજાએ 1992માં પત્નીના અવસાન બાદ ઈસ્ટ લંડનમાં સ્થાયી થયા. 1994માં તેમના પુત્ર કુલદીપના મૃત્યુ બાદ દુઃખનો સામનો કરવા તેમણે દોડવાનું શરૂ કર્યું.

2000માં, 89 વર્ષની ઉંમરે, તેમણે ગંભીર તાલીમ શરૂ કરી અને તે જ વર્ષે લંડન મેરેથોન 6 કલાક 54 મિનિટમાં પૂર્ણ કરી. એક દાયકાથી વધુ સમય સુધી તેમણે ન્યૂયોર્ક, ટોરોન્ટો, મુંબઈ અને હોંગકોંગની મેરેથોનમાં ભાગ લીધો. 2003માં, ટોરોન્ટો વોટરફ્રન્ટ મેરેથોનમાં તેમણે 5 કલાક 40 મિનિટનો વ્યક્તિગત શ્રેષ્ઠ સમય નોંધાવ્યો.

100 વર્ષની ઉંમરે, 16 ઓક્ટોબર, 2011ના રોજ ટોરોન્ટો વોટરફ્રન્ટ મેરેથોન 8 કલાક, 11 મિનિટ અને 6 સેકન્ડમાં પૂર્ણ કરીને તેમણે વૈશ્વિક ખ્યાતિ મેળવી. આ તેમને પ્રથમ સેન્ટેનરિયન મેરેથોનર બનાવ્યું, પરંતુ 1911ના ભારતમાં જન્મ નોંધની ગેરહાજરીને કારણે ગિનીસ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સે આ રેકોર્ડને માન્યતા આપી નહી. ફૌજાના પાસપોર્ટ અને અન્ય દસ્તાવેજોમાં 1 એપ્રિલ, 1911 જન્મતારીખ તરીકે નોંધાયેલી હતી. બ્રિટનની રાણી એલિઝાબેથ બીજાએ તેમની સદી પૂર્ણ થવા પર વ્યક્તિગત પત્ર લખીને સન્માન કર્યું હતું.

આ મેરેથોનના ત્રણ દિવસ પહેલાં, ઓન્ટારિયો માસ્ટર્સ એસોસિએશનના ફૌજા સિંહ ઈન્વિટેશનલ મીટમાં તેમણે એક જ દિવસમાં આઠ વિશ્વ રેકોર્ડ નોંધાવ્યા. 100 મીટરથી 5,000 મીટર સુધીની દોડમાં તેમણે ઘણા યુવા વય જૂથોના રેકોર્ડને પણ હરાવ્યા.

શિસ્તબદ્ધ અને સાદગીભર્યું જીવન જીવનાર ફૌજા શાકાહારી હતા અને બીજી સદીમાં પણ સક્રિય રહ્યા. 2013માં, 101 વર્ષની ઉંમરે હોંગકોંગમાં 10 કિમીની દોડ પૂર્ણ કરીને તેમણે સ્પર્ધાત્મક દોડમાંથી નિવૃત્તિ લીધી.

તેમની વાર્તા ખુશવંત સિંહની જીવનચરિત્ર ‘ટર્બન્ડ ટોર્નેડો’માં નોંધાઈ છે, અને 2021માં ઓમુંગ કુમાર બી દ્વારા દિગ્દર્શિત બાયોપિક ‘ફૌજા’ની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. ફૌજાએ ડેવિડ બેકહામ અને મુહમ્મદ અલી સાથે એક અગ્રણી સ્પોર્ટ્સ બ્રાન્ડના કેમ્પેઈનમાં ભાગ લીધો હતો અને PETAના કેમ્પેઈનમાં સૌથી વૃદ્ધ વ્યક્તિ તરીકે સામેલ થયા હતા.

2003માં તેમને એલિસ આઇલેન્ડ મેડલ ઓફ ઓનર અને 2011માં પ્રાઇડ ઓફ ઇન્ડિયા એવોર્ડથી સન્માનિત કરવામાં આવ્યા. તેઓ 2012ના લંડન ઓલિમ્પિક્સના મશાલવાહક પણ હતા.

તેમના અવસાન બાદ વિશ્વભરમાંથી શ્રદ્ધાંજલિ અર્પવામાં આવી. સિખ કોલિશનએ લખ્યું, “ફૌજા જીની અદ્ભુત ભાવના અને સ્થિરતાએ સિખો અને અન્યોને વિશ્વભરમાં પ્રેરણા આપી... ફૌજા સિંહ વૈશ્વિક આદર્શ હતા, જેમણે ‘ચੜਦੀ ਕਲਾ’ – ‘ઉદયશીલ ભાવના’નું પ્રતીક રજૂ કર્યું.”

ભારતના પૂર્વ અમેરિકી રાજદૂત તરનજીત સિંહ સંધુએ કહ્યું, “તમે દરેક ઉંમરની અડચણો તોડી અને ‘હાર ન માનવી’નો માર્ગ પ્રકાશિત કર્યો. તમારી અટલ ભાવના પેઢીઓને પ્રેરણા આપતી રહેશે.”

કેનેડિયન રાજકારણી જગમીત સિંહે લખ્યું, “તેમણે વિશ્વ રેકોર્ડ બનાવ્યા, એડિડાસ જેવી વૈશ્વિક બ્રાન્ડ્સ સાથે કરાર કર્યા અને બાળકો માટે પુસ્તકો પ્રકાશિત કરાવ્યા. ટર્બન્ડ ટોર્નેડોએ યુવા અને વૃદ્ધોને એકસરખું પ્રેરણા આપી.”

પંજાબના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી અમરિન્દર સિંહે તેમને “અસાધારણ મેરેથોન રનર” ગણાવ્યા અને ઉમેર્યું, “તેમનું અસાધારણ જીવન અને અડગ ભાવના પેઢીઓને પ્રેરણા આપતી રહેશે.”

બ્રિટિશ સાંસદ પ્રીત કૌર ગિલે, તેમને મળવાની યાદ તાજી કરતાં કહ્યું, “તેમની શિસ્ત, સાદગીભર્યું જીવન અને ઊંડી નમ્રતાએ મારા પર કાયમી છાપ છોડી. આ એક રીમાઇન્ડર છે કે ઉંમર માત્ર એક આંકડો છે, પરંતુ વલણ બધું છે.”