ભારત વિશ્વના સૌથી વધુ વૈવિધ્યસભર દેશોમાંનું એક છે. ભારતીય જનીનોના નવા વિશ્લેષણમાં જાણવા મળ્યું છે કે પ્રાચીન કાળમાં નિએન્ડરથલ અને ડેનિસોવન જનીનોનું મિશ્રણ થયું હતું, તેમજ તાજેતરમાં ઈરાની / UNSPLASH

યુનિવર્સિટી ઓફ કેલિફોર્નિયા, બર્કલેની આગેવાની હેઠળના વૈજ્ઞાનિકોની ટીમે ભારતીય વસ્તીનું અત્યાર સુધીનું સૌથી વ્યાપક જીનોમિક વિશ્લેષણ પૂર્ણ કર્યું છે.

તેમના તારણો ભારતીય ઉપખંડમાં 50,000 વર્ષના જટિલ ઇતિહાસને ઉજાગર કરે છે, જેમાં આનુવંશિક મિશ્રણ, સ્થળાંતર અને વસ્તીમાં થયેલા ફેરફારોનો સમાવેશ થાય છે, જે આજે પણ આરોગ્ય અને રોગોની પેટર્નને આકાર આપે છે.

જર્નલ 'સેલ'માં પ્રકાશિત આ અભ્યાસમાં ભારતભરના 2,762 વ્યક્તિઓના સંપૂર્ણ જીનોમનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું. આ સંશોધન લોન્ગિટ્યુડિનલ એજિંગ સ્ટડી ઇન ઇન્ડિયા-ડાયગ્નોસ્ટિક એસેસમેન્ટ ઓફ ડિમેન્શિયા (LASI-DAD)ના ભાગરૂપે ઓલ ઇન્ડિયા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ મેડિકલ સાયન્સ (AIIMS) નવી દિલ્હી, યુનિવર્સિટી ઓફ સધર્ન કેલિફોર્નિયા (USC) અને યુનિવર્સિટી ઓફ મિશિગનના સહયોગથી હાથ ધરવામાં આવ્યું હતું.

અભ્યાસમાં બહાર આવ્યું છે કે પ્રાચીન આનુવંશિક મિશ્રણ અને એન્ડોગેમી જેવી સાંસ્કૃતિક પ્રથાઓ—એટલે કે સમુદાયની અંદર લગ્ન કરવાની પ્રથા—એ ભારતને વિશ્વના સૌથી વધુ આનુવંશિક વૈવિધ્ય ધરાવતા દેશોમાંનું એક બનાવ્યું છે.

“આ તારણો એક મહત્વનું અંતર ભરે છે અને પවધુમાં ભારતમાં પ્રાચીન સ્થળાંતર, પ્રાચીન માનવો સાથેનું મિશ્રણ અને સામાજિક રચનાઓએ આનુવંશિક વૈવિધ્ય અને રોગોના જોખમોને કેવી રીતે પ્રભાવિત કર્યા તેની અમારી સમજને નવો આકાર આપે છે. આ ભવિષ્યમાં ચોક્કસ આરોગ્ય વ્યૂહરચનાઓ ઘડવામાં પણ મદદ કરશે,” યુસી બર્કલેના મોલેક્યુલર એન્ડ સેલ બાયોલોજીના આસિસ્ટન્ટ પ્રોફેસર અને વરિષ્ઠ લેખક પ્રિયા મૂરજાનીએ જણાવ્યું.

સંશોધકોએ શોધી કાઢ્યું કે ભારતીય જીનોમમાં નિયન્ડરથલ અને ડેનિસોવન ડીએનએનું પ્રમાણ યુરોપિયનો કરતાં વધુ છે. આ આફ્રિકાથી પ્રારંભિક માનવ સ્થળાંતર, પ્રાચીન માનવો સાથેના આંતરજનન અને પાછળથી ઈરાની ખેડૂતો તેમજ મધ્ય એશિયાઈ ઘેટાંચરો સાથેના મિશ્રણનું પરિણામ છે.

સમૃદ્ધ આનુવંશિક ડેટાને કારણે, ટીમે નિયન્ડરથલના લગભગ 50 ટકા અને ડેનિસોવનના 20 ટકા જીનોમનું પુનર્નિર્માણ કર્યું, જે ભારતીય જીનોમને આફ્રિકા બહાર પ્રાચીન માનવ ડીએનએના સૌથી સમૃદ્ધ સ્ત્રોતોમાંનું એક બનાવે છે.

અભ્યાસમાં આધુનિક ભારતીય વંશને ત્રણ મુખ્ય જૂથો સાથે જોડવામાં આવ્યું: દક્ષિણ એશિયાઈ શિકારી-સંગ્રહકર્તા, ઈરાની નિયોલિથિક ખેડૂતો અને મધ્ય એશિયાઈ ઘેટાંચરો. જોકે, ઘણા સમુદાયોમાં એન્ડોગેમસ પ્રથાઓએ આનુવંશિક અડચણો ઊભી કરી, જેનાથી દુર્લભ, રિસેસિવ રોગોનું કારણ બનતા મ્યુટેશનનું પ્રમાણ વધ્યું. ઉદાહરણ તરીકે, BCHE જનીનમાં થતું મ્યુટેશન, જે એનેસ્થેસિયા પ્રત્યે ગંભીર પ્રતિક્રિયાઓનું કારણ બની શકે છે, તે વૈશ્ય સમુદાયમાં વધુ સામાન્ય છે.

મુખ્ય લેખક પ્રિયા મૂરજાનીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું કે આ આનુવંશિક વિવિધતાને સમજવું ભારતમાં ચોક્કસ દવાની દિશામાં આગળ વધવા માટે જરૂરી છે. આ અભ્યાસ વિશ્વની સૌથી વધુ વૈવિધ્યસભર વસ્તી માટે વધુ લક્ષિત આનુવંશિક સ્ક્રીનિંગ, રોગોના નકશા અને ન્યાયી આરોગ્ય વ્યૂહરચનાઓનો માર્ગ મોકળો કરે છે.