વ્હીલ્સ ગ્લોબલ ફાઉન્ડેશન, આઇઇઇઇ-આઇએસવી અને એનજીઓ મગન સંગ્રહાલય સમિતિ ગુજરાતના અરવલ્લી જિલ્લામાં આદિવાસી મહિલાઓ માટે ટકાઉ મહિલા ઉદ્યોગો સ્થાપશે / Courtesy Photo

કૃષિ સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ ભારતમાં ગ્રામીણ મહિલાઓ માટે રોજગારનો પ્રાથમિક સ્રોત છે. 2011ની વસ્તી ગણતરીમાં 36 મિલિયન મહિલા ખેડૂતો અને 61 મિલિયન મહિલા કૃષિ મજૂરોની ઓળખ કરવામાં આવી હતી.

જો કે, ખેતીમાં ભારે યાંત્રીકરણ અને રસાયણો અને હર્બિસાઈડ્સના વ્યાપક ઉપયોગથી કૃષિ ક્ષેત્રમાં મહિલાઓ માટે ઉપલબ્ધ કાર્યકારી દિવસોની સંખ્યામાં ભારે ઘટાડો થયો છે. પરિણામે, ઘણી મહિલાઓએ તેમની પ્રાથમિક આજીવિકા ગુમાવી દીધી છે અને તેઓ અર્થતંત્રના કિનારે ધકેલાઈ ગઈ છે. વૈકલ્પિક રોજગાર સ્ત્રોતો અથવા કુશળતા વિના અને લાંબા સમય સુધી આર્થિક મંદીનો સામનો કરવો પડ્યો, ખાસ કરીને ભારતમાં વિમુદ્રીકરણ અને કોવિડ-19 રોગચાળા પછી, આ મહિલાઓ ઊંડી કટોકટીમાં ધકેલાઈ ગઈ છે.

તેના જવાબમાં, WHEELS ગ્લોબલ ફાઉન્ડેશન અને IEEE-ISV (ઇન્ટિગ્રેટેડ સ્માર્ટ વિલેજ ઇનિશિયેટિવ ઓફ IEEE) એ એનજીઓ મગન સંગ્રહાલય સમિતિના સહયોગથી ગ્રામીણ ભારતીય સમાજના સૌથી વંચિત વર્ગો, ખાસ કરીને મહિલા સંચાલિત પરિવારોને સશક્ત બનાવવા માટે એક સંયુક્ત પહેલ શરૂ કરી છે.

વનસ્પતિ અને પ્રાણીસૃષ્ટિથી સમૃદ્ધ અરવલ્લી પર્વતમાળા મુખ્યત્વે અનુસૂચિત જનજાતિઓ (એસટી) ની વસ્તીનું ઘર છે, જેઓ ખેતી અને વન પેદાશોના સંગ્રહની પરંપરાગત પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવાનું ચાલુ રાખે છે. આ પ્રોજેક્ટનો ઉદ્દેશ વ્યક્તિગત પ્રયાસોને સામૂહિક સાહસોમાં પરિવર્તિત કરવાનો અને વન પેદાશોના સંગઠિત માર્કેટિંગમાં મદદ કરવાનો છે, જેથી આદિવાસી સમુદાયની કમાણીમાં વધારો થાય અને વચેટિયાઓ દ્વારા શોષણ ઘટાડે.

આ પ્રોજેક્ટથી અરવલ્લી જિલ્લાના ભિલોડા બ્લોકની સાત ગ્રામ પંચાયતોના આદિવાસી સમુદાયને લાભ થશેઃ શામલપુર, ભવનપુર, વાઘપુર, દેવની મોરી, ઢંઢાસન, શામલાજી અને ઓડ. આ પ્રોજેક્ટ શરૂ કરવા માટે, એક વર્ષમાં આઠ ગ્રામીણ ઉદ્યોગો સ્થાપવામાં આવશે, જેનાથી 50 આદિવાસી મહિલાઓને સીધો લાભ થશે અને આ પ્રદેશના 300 આદિવાસીઓને પરોક્ષ રીતે લાભ થશે. આ ઉદ્યોગો સ્થાનિક ખેતરો અને વન આધારિત સંસાધનો જેમ કે મધ, મધમાખીનું મીણ, ઓર્ગેનિક આદુ, હળદર, લીમડાનું તેલ અને અગરબત્તી, મચ્છર નિવારક, ધૂપબત્તી અને હવન સાગરી જેવા ઉત્પાદનોનો ઉપયોગ કરશે.

ગ્રામીણ મહિલાઓને આર્થિક અને સામાજિક રીતે સશક્ત બનાવવા માટે, સંખ્યાબંધ સ્વ-સહાય જૂથો (એસએચજી) ની રચના કરવામાં આવશે, જેમાં દરેકમાં 11 થી 15 મહિલા સભ્યો હશે. દરેક એસએચજી પાસે બેંક ખાતું હશે અને લોન અને અન્ય નાણાકીય વ્યવહારોની સુવિધા માટે ગ્રામીણ બેંકો સાથે ક્રેડિટ-લિંક્ડ હશે. આ પ્રોજેક્ટ માટે પસંદ કરાયેલી 50 આદિવાસી મહિલાઓ, તેમની રુચિ, જુસ્સો, પ્રતિબદ્ધતા, ઘરગથ્થુ સમર્થન અને નબળાઈ પ્રોફાઇલના આધારે, ખરીદીથી લઈને ઉત્પાદનથી લઈને માર્કેટિંગ સુધીના સાહસ ચલાવવાના તમામ પાસાઓમાં વ્યાપક તાલીમ મેળવશે. તેમને હિસાબી, હિસાબી અને માર્કેટિંગમાં પણ તાલીમ આપવામાં આવશે.

પર્યાપ્ત ક્ષમતા, માળખા અને પ્રક્રિયાઓ સાથે, ત્રણ વર્ષના સમયગાળા દરમિયાન આ કાર્યક્રમનો ઉદ્દેશ સ્થાનિક સમુદાયોના સમર્થન સાથે આત્મનિર્ભર બનવાનો છે. પ્રાથમિક ઉદ્દેશ ગ્રામીણ મહિલાઓને સામાજિક અને આર્થિક રીતે સશક્ત બનાવવાનો હોવા છતાં, આ પ્રયાસની વિવિધ સામાજિક, આર્થિક અને પર્યાવરણીય અસરો પણ છે.

આમાં વનોનું પુનઃજનન, કૃષિ અને બાગાયતી ઉત્પાદનોની ગુણવત્તામાં સુધારો, પર્યાવરણીય અધઃપતન ઘટાડવા માટે જૈવિક ખેતીને પ્રોત્સાહન અને પ્રદૂષણ મુક્ત અને જોખમ મુક્ત ઉદ્યોગોનું નિર્માણ સામેલ છે. આ પહેલ સ્વદેશી સંસાધનોને સમૃદ્ધ બનાવે છે, પર્યાવરણનું રક્ષણ કરે છે, નબળા અને આર્થિક રીતે નબળા આદિવાસી મહિલાઓ, કારીગરો અને ખેડૂતોની કુશળતામાં વધારો કરે છે અને ટકાઉ અર્થતંત્રનું નિર્માણ કરે છે.

 àªµà«àª¹à«€àª²à«àª¸ ગ્લોબલ ફાઉન્ડેશન ગુજરાતના અરવલ્લીના આદિવાસી મહિલા સમુદાયમાં મગન સંગ્રહાલય સમિતિના પ્રયાસોને ટેકો આપવા માટે કોર્પોરેટ ભૂમિકાઓ, સીએસઆર અધિકારીઓ, કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોમાં આઇએએસ અધિકારીઓ, એનજીઓ ભાગીદારો અને સમાન વિચારધારા ધરાવતા સમુદાય સહિત તેના આઈઆઈટીના ભૂતપૂર્વ વિદ્યાર્થીઓની ઇકોસિસ્ટમનો લાભ લે છે. વધુ માહિતી માટે, WHEELS વેબસાઇટની મુલાકાત લો www.wheelsgobal.org અને પ્રવાસનો ભાગ બનવાની અસંખ્ય રીતો શોધવા માટે 'સામેલ થાઓ' વિભાગનું અન્વેષણ કરો.

(The views and opinions expressed in this article are those of the author and do not necessarily reflect the official policy or position of New India Abroad)