નરેન્દ્ર મોદી અને અમિત શાહ ફાઈલ ફોટો / REUTERS

વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના બે ટોચના સહયોગીઓને સંડોવતા નકલી ક્લિપ્સ સાથે ભારતની ચૂંટણીઓમાં પ્રચારને વેગ આપતા અને તેમના હરીફ કોંગ્રેસ પક્ષના કેટલાક કાર્યકરોની ધરપકડ સાથે મેનિપ્યુલેટેડ વીડિયો કેન્દ્ર સ્થાને મુદ્દો બની રહ્યો છે.

ભારતની પ્રથમ AI ચૂંટણી તરીકે ઓળખાતી ચૂંટણીમાં, મોદીએ કહ્યું હતું કે ગયા અઠવાડિયે નકલી અવાજોનો ઉપયોગ નેતાઓને એવા નિવેદનો બતાવવા માટે કરવામાં આવી રહ્યો છે. જેના વિશે આપણે ક્યારેય વિચાર્યું પણ નથી અને તેને સમાજમાં તણાવ પેદા કરવાનું કાવતરું ગણાવ્યું હતું.

ભારતીય પોલીસ-પહેલેથી જ નકલી વીડિયોના પ્રસારની તપાસ કરી રહી છે જેમાં બોલિવૂડ અભિનેતાઓ મોદીની ટીકા કરી રહ્યા છે-હવે એક બનાવટી ઓનલાઇન ક્લિપની તપાસ કરી રહી છે જેમાં કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહને બતાવવામાં આવ્યું હતું કે, સત્તાધારી ભારતીય જનતા પાર્ટી લઘુમતીઓ માટે અમુક સામાજિક બાંયધરીઓ બંધ કરશે, જે લાખો મતદારો માટે સંવેદનશીલ વિષય છે.

શાહે એક્સ પર વળતો જવાબ આપતા પોતાનું "મૂળ" અને સંપાદિત "નકલી" ભાષણ પોસ્ટ કર્યું અને આરોપ લગાવ્યો-કોઈ પુરાવા આપ્યા વિના-કે મુખ્ય વિપક્ષી કોંગ્રેસ જનતાને ગેરમાર્ગે દોરવા માટે બનાવેલા વીડિયો પાછળ હતી. શાહે કહ્યું કે "આ મુદ્દાને ઉકેલવા માટે પોલીસને નિર્દેશો આપવામાં આવ્યા છે".

પોલીસના નિવેદનો અનુસાર, ભારતીય પોલીસે ગયા અઠવાડિયે આસામ, ગુજરાત, તેલંગાણા અને નવી દિલ્હી રાજ્યોમાં નકલી વીડિયો ફેલાવવા બદલ કોંગ્રેસની સોશિયલ મીડિયા ટીમના છ સભ્યો સહિત ઓછામાં ઓછા નવ લોકોની ધરપકડ કરી હતી.

કોંગ્રેસના પાંચ કાર્યકર્તાઓને જામીન પર મુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ નવી દિલ્હી પોલીસના સાયબર ક્રાઈમ યુનિટ દ્વારા કરવામાં આવેલી સૌથી હાઈ-પ્રોફાઇલ ધરપકડ શુક્રવારે થઈ હતી, જ્યારે તેમણે વીડિયો શેર કરવા બદલ કોંગ્રેસના રાષ્ટ્રીય સોશિયલ મીડિયા સંયોજક અરુણ રેડ્ડીની અટકાયત કરી હતી. નવી દિલ્હી એક એવો વિસ્તાર છે જ્યાં શાહનું મંત્રાલય સીધું પોલીસ નિયંત્રણ કરે છે. રેડ્ડીને ત્રણ દિવસની કસ્ટડીમાં મોકલી દેવામાં આવ્યો છે. 

આ ધરપકડના વિરોધમાં કોંગ્રેસના કાર્યકર્તાઓએ #ReleaseArunReddy ટેગનો ઉપયોગ કરીને X પર પોસ્ટ કરી હતી. કોંગ્રેસના સાંસદ માણિકમ ટાગોરે જણાવ્યું હતું કે આ ધરપકડ "શાસન દ્વારા સત્તાના સરમુખત્યારશાહી દુરુપયોગ" નું ઉદાહરણ છે.

કોંગ્રેસના સોશિયલ મીડિયાના વડા, સુપ્રિયા શ્રીનેતે, સંદેશાઓ અને ટિપ્પણી માંગવાના ઇમેઇલનો જવાબ આપ્યો ન હતો.

યુપીમાં એક રેલી દરમ્યાન નરેન્દ્ર મોદી અને યુપીના મુખ્યમંત્રી યોગી / X @narendramodi

ખોટી માહિતી

19 એપ્રિલથી 1 જૂન સુધી ભારતની ચૂંટણી વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહી ઘટના હશે.

લગભગ એક અબજ મતદારો અને 800 મિલિયનથી વધુ ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓ સાથે, ખોટી માહિતીના ફેલાવાને નિયંત્રિત કરવું એ એક ઉચ્ચ દાવનું કામ છે. તેમાં પોલીસ અને ચૂંટણી અધિકારીઓ દ્વારા ચોવીસ કલાક દેખરેખ રાખવામાં આવે છે, જેઓ ઘણીવાર તપાસ શરૂ થતાં જ ફેસબુક અને એક્સને ટેક ડાઉન ઓર્ડર જારી કરે છે. 

ભારતના સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતા રાજ્ય ઉત્તર પ્રદેશમાં, 500 થી વધુ લોકો ઓનલાઇન સામગ્રી પર નજર રાખે છે, વિવાદાસ્પદ પોસ્ટ્સને ફ્લેગ કરે છે અને જરૂર પડે ત્યારે તેમને દૂર કરવા માટે સોશિયલ મીડિયા કંપનીઓ સાથે સંકલન કરે છે, એમ પોલીસ વડા પ્રશાંત કુમારે શનિવારે રોઇટર્સને જણાવ્યું હતું.

ગયા અઠવાડિયે તોફાન મચાવનારા અન્ય એક નકલી વીડિયોમાં રાજ્યના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથને 2019 ના આતંકવાદી હુમલામાં માર્યા ગયેલા લોકોના પરિવારો માટે પૂરતા પ્રમાણમાં કામ ન કરવા બદલ મોદીની ટીકા કરતા બતાવવામાં આવ્યા હતા. જોકે તથ્ય તપાસકર્તાઓએ જણાવ્યું હતું કે વીડિયો મૂળ ક્લિપના વિવિધ ભાગોનો ઉપયોગ કરીને બનાવવામાં આવ્યો હતો, રાજ્ય પોલીસે તેને "AI જનરેટેડ, ડીપફેક" ગણાવ્યો હતો. 

ઈન્ટરનેટ એડ્રેસ ટ્રેકિંગનો ઉપયોગ કરીને, રાજ્ય પોલીસે 2 મેના રોજ શ્યામ ગુપ્તા નામના વ્યક્તિની ધરપકડ કરી હતી, જેણે એક દિવસ પહેલા X પર નકલી વીડિયો પોસ્ટ શેર કરી હતી, જેને 3,000થી વધુ વ્યૂઝ અને 11 લાઈક્સ મળી હતી.

પોલીસે ગુપ્તા પર ભારતીય કાયદાની જોગવાઈઓ હેઠળ છેતરપિંડી અને દુશ્મનાવટને પ્રોત્સાહન આપવાનો આરોપ મૂક્યો છે, જેમાં દોષિત ઠેરવવામાં આવે તો સાત વર્ષ સુધીની જેલની સજા થઈ શકે છે. રોયટર્સ તેનો સંપર્ક કરી શક્યો ન હતો કારણ કે તે હાલમાં 14 દિવસની કસ્ટડીનો સમયગાળો ભોગવી રહ્યો છે.

"આ વ્યક્તિ ટેકનો માણસ નથી. જો તે ટેકની સમજ હોત, તો તેની ઝડપથી ધરપકડ કરવી શક્ય ન હોત ", તેમ પોલીસ અધિકારી કુમારે જણાવ્યું હતું.