અબ્દુલ બારી મસૂદ / Google

અયોધ્યા  àª…યોધ્યાનું ભવ્ય રામ મંદિર: વિલંબિત વિખવાદ વચ્ચે રાજકીય વિજય

સમગ્ર રાષ્ટ્ર જેના મોહમાં મોહિત થયું છે એવા અયોધ્યામાં ભવ્ય રામ મંદિરની પ્રાણપ્રતિષ્ઠા 22 જાન્યુઆરીએ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના સુકાનપદે પ્રાણ યોજાશે. ધામધૂમ અને પ્રતિકવાદથી ભરપૂર આ સમારોહ, દેખીતી રીતે આગામી એપ્રિલ-મે 2024ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ માટે સજ્જ થવા ગોઠવવામાં આવ્યો છે.

ઐતિહાસિક બાબરી મસ્જિદ જે જગ્યાએ ચાર સદીઓથી ઊભી હતી ત્યાં મંદિરના નિર્માણની તરફેણમાં સર્વોચ્ચ અદાલતે ચુકાદો આપ્યો તે સમયે, એવું માનવામાં આવતું હતું કે હિન્દુઓ અને મુસ્લિમો વચ્ચે લાંબા સમયથી ચાલતા વિવાદોનો હવે અંત આવશે.પરંતુ આ સપનું અધૂરું રહી ગયું છે. દર બીજા દિવસે, મસ્જિદોને લક્ષ્ય બનાવતી મુકદ્દમાની પ્રક્રિયાઓ માત્ર સાંપ્રદાયિક વિભાજનને વધુ ઊંડું કરવા તરફ આગળ વધે છે.

અયોધ્યામાં રામ મંદિરની પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાને લઇ મોટાભાગના લોકો ઉજવણી કરી રહ્યા છે તેમ છતાં ઘણા અંશે કાયદાકીય રીતે અને રાજકીય એમ બંને રીતે આ મુદ્દાને સાંભળવામાં ક્યાંક ઘણા ખરા મુસ્લિમ પક્ષને નિરાશ કર્યો છે. તેમના માટે, સુરક્ષા દળોની હાજરીમાં મસ્જિદના ધ્વંસની યાદો, ત્યારબાદ થયેલ રક્તપાત અને ત્યારબાદ કોર્ટનો ચુકાદો સહન કરવામાં આવેલા અન્યાયની પીડાદાયક યાદો છે. બાબરી મસ્જિદ-રામ જન્મભૂમિ ચળવળ, તેના મૂળમાં, ધાર્મિક કરતાં વધુ રાજકીય હતી, જેણે સામાજિક તિરાડોને વેગ આપતી વખતે રાષ્ટ્રના રાજકીય સ્તર પર અવિશ્વસનીય છાપ છોડી હતી.

મુસ્લિમ સમુદાયમાં અસંતોષનું મૂળ સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયમાં રહેલું છે, જેને ઘણા લોકો શરૂઆતથી જ રાજકીય આરોપ તરીકે જોતા હતા. બાબરી મસ્જિદના મધ્ય ગુંબજની નીચે મૂર્તિઓ મૂકવાનો પ્રયાસ, ત્યારબાદ ફૈઝાબાદ જિલ્લા અદાલત દ્વારા મસ્જિદનું વિવાદિત મિલકત તરીકે વર્ગીકરણ, આ બાબતોએ ધ્રુવીકરણને વધુ તીવ્ર બનાવ્યું. મસ્જિદના તાળાઓ ખોલવામાં આવ્યા, ઈંટ પૂજાની વિધિઓ શરૂ થઈ અને આખરે 1992માં મસ્જિદ તોડી પાડવામાં આવી. 2019 સુધી સુપ્રીમ કોર્ટે વિવાદિત સ્થાન પર રામ મંદિરના નિર્માણની તરફેણમાં ચુકાદો આપ્યો ન હતો.

તેનાથી વિપરિત, હિંદુ પક્ષોએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે વિવાદિત જમીનની 2.77 એકર, જે એક સમયે મુઘલ યુગની મસ્જિદની જગ્યા હતી, તે ભગવાન રામના જન્મસ્થળને ચિહ્નિત કરતી હતી, અને આરોપ લગાવ્યો હતો કે મંદિરને જમીનદોસ્ત કરીને તેને સ્થાને સ્લિમ શાસકો દ્વારા મસ્જિદ બનાવવામાં આવી હતી. આ દાવાના સમર્થનમાં પુરાતત્વીય તારણો પુરાવા તરીકે ટાંકવામાં આવ્યા હતા. ભારતીય જનતા પાર્ટીની રથયાત્રા 1992માં મસ્જિદના વિનાશમાં પરિણમી હતી, જે લોકો દ્વારા સાક્ષી બનેલી બદનામીની એક ક્ષણ હતી.

આ વિવાદ દાયકાઓ સુધી ચાલ્યો હતો, જેમાં હિંદુ અને મુસ્લિમ બંનેએ તેમના દાવા કર્યા હતા. આખરે, નવેમ્બર 2019માં, સર્વોચ્ચ અદાલતના પાંચ ન્યાયાધીશોએ સર્વસંમતિથી રામલલા વિરાજમાન, શિશુ દેવ (ભગવાન રામ)ની તરફેણમાં ચુકાદો આપ્યો હતો, જે 1989માં ફરિયાદી બન્યા હતા, મંદિરના નિર્માણનો માર્ગ મોકળો કર્યો હતો. આ સાથે જ કોર્ટે મુસ્લિમ પક્ષકારોને વૈકલ્પિક સ્થળે પાંચ એકર જમીન ફાળવી છે.

મુસ્લિમ પક્ષ તરફથી ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડ (AIMPLB) દ્વારા અસંતોષ વ્યક્ત કરવામાં આવ્યો હતો અને દલીલ કરી હતી કે સુપ્રીમ કોર્ટ ન્યાય આપવામાં નિષ્ફળ રહી છે. ઇસ્લામમાં, તે નિશ્ચિતપણે સ્થાપિત સિદ્ધાંત છે કે કોઈપણ ધાર્મિક માળખાને તોડીને અથવા જમીન પર અતિક્રમણ કરીને મસ્જિદનું નિર્માણ સખત પ્રતિબંધિત છે. આ સિદ્ધાંત એટલો મજબૂત છે કે ગમે તેટલું નાનું હોય, તે ગેરકાયદેસર રીતે કબજે કરેલ હોય તેનો ઉપયોગ કરવાની બિલકુલ મંજૂરી નથી કારણ કે પ્રાર્થના સ્વીકારવામાં આવશે નહીં.

જ્યારે અદાલતે મુસ્લિમ પક્ષ દ્વારા રજૂ કરાયેલા પુરાવાઓને ધ્યાનમાં લીધા હતા, ત્યારે આખરે તેણે તેના વલણને ઉલટાવી દીધું હતું અને "અસાધારણ વિવેકાધીન સત્તાઓ" નો ઉપયોગ કરીને હિંદુઓને જમીન આપી હતી. મુસ્લિમ સંસ્થાનું પ્રતિનિધિત્વ કરતા ઝફરયાબ જિલ્લાની કોર્ટની સ્થિતિમાં આ ફેરફારને "પીડાદાયક" માનવામાં આવ્યો હતો. કાનૂની નિષ્ણાતો અને નિવૃત્ત ન્યાયાધીશોએ પણ ચુકાદાની ટીકા કરી છે, તેને બહુમતીવાદી માન્યતાના પ્રતિબિંબ તરીકે દર્શાવ્યું છે.

સુપ્રીમ કોર્ટના ભૂતપૂર્વ ન્યાયાધીશ જસ્ટિસ એકે ગાંગુલીએ પ્રશ્ન કર્યો હતો કે જો હિન્દુઓએ ભગવાન રામના જન્મસ્થળ પર દાવો કર્યો હોત તો શું કોર્ટે મુઘલ યુગની ઐતિહાસિક મસ્જિદ બાબરી મસ્જિદને તોડી પાડવાનો આદેશ આપ્યો હોત. તેમણે ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે મસ્જિદનું તોડી પાડવું એ કાયદાના શાસનનું ઘોર ઉલ્લંઘન અને તોડફોડનું કૃત્ય હતું, જે આખરે લઘુમતી સમુદાયને અન્યાય કરે છે.

અયોધ્યાના ચુકાદા માટે જવાબદાર પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચની રચના કરનાર ન્યાયાધીશોની નિમણૂકને ટાંકીને, કાનૂની અર્થઘટનથી આગળ, "ન્યાયી લાંચ" ના આક્ષેપો બહાર આવ્યા છે. નરેન્દ્ર મોદી સરકાર દ્વારા અયોધ્યા ખંડપીઠનું નેતૃત્વ કરનાર ભારતના ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ન્યાયાધીશ રંજન ગોગોઈની રાજ્યસભામાં નિમણૂક અને તેમની નિવૃત્તિ પછી તરત જ આંધ્ર પ્રદેશના રાજ્યપાલ તરીકે જસ્ટિસ અબ્દુલ નઝીરની નિમણૂકએ ન્યાયતંત્રની સ્વતંત્રતા પર પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે.

અયોધ્યા ચુકાદાને સંપૂર્ણ રીતે સમજવા માટે, ફક્ત કાયદાકીય અર્થઘટન પર આધાર રાખવાને બદલે તેને રાજકીય લેન્સથી જોવું જરૂરી છે. 1980ના દાયકામાં રાષ્ટ્રીય મંચ પર ભાજપનો ઉદય, મંદિર ચળવળને કારણે થયો, તેણે રાજકીય પ્રવચનને પુન: આકાર આપ્યો. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ઉદભવ સાથે, ભગવા પક્ષ અને વિવિધ હિન્દુ જમણેરી સંગઠનોએ તેમની હાજરી મજબૂત કરી છે. કોંગ્રેસ સહિતના દેખીતી રીતે બિનસાંપ્રદાયિક પક્ષોએ પણ હિંદુ મૂલ્યો સાથે તેમના જોડાણ પર ભાર મૂકતા રામ મંદિરના નિર્માણને સ્વીકાર્યું છે. આ પક્ષો, વ્યવહારમાં, બિનસાંપ્રદાયિકતાને સ્પષ્ટપણે સમર્થન આપવાથી દૂર રહે છે અને તેના બદલે પોતાને શ્રદ્ધાળુ હિંદુ તરીકે સ્થાપિત કરવાનું લક્ષ્ય રાખે છે.

અયોધ્યામાં રામ મંદિરનું ભવ્ય ઉદ્ઘાટન એ કેટલાક લોકો માટે વિજય અને અન્ય લોકો માટે અસંતોષનું પ્રતિક છે. જ્યારે કાનૂની લડાઈઓ પૂરી થઈ ગઈ હોય, ત્યારે બાબરી મસ્જિદ-રામ જન્મભૂમિ ચળવળ દ્વારા ઉદભવેલા સામાજિક વિભાજન અને સાંપ્રદાયિક તણાવ સહન કરે છે, જે દેશના રાજકીય સ્તર પર લાંબી છાપ છોડે છે. આ મંદિર એકતાનું પ્રતિક બને છે કે વિખવાદને કાયમ રાખે છે તે એક પ્રશ્ન છે જેનો જવાબ માત્ર સમય જ આપી શકે છે.