લાલ બાગ ચા રાજા ભારતના સૌથી પ્રચલિત પૈકીના એક ગણેશજી જે મુંબઈ સ્થિત છે. / X @LalbaugchaRaja

ગણેશ ચતુર્થી, 10 દિવસનો ગણેશ ઉત્સવ ભારતના મહારાષ્ટ્ર રાજ્યમાં સપ્ટેમ્બર. 6 ના રોજ શરૂ થયો. ભારતના સૌથી પ્રિય તહેવારોમાંનો એક, તે હિન્દુ ભગવાન ગણેશની વાર્ષિક ઉજવણીને ચિહ્નિત કરે છે, જે દેવતા અવરોધો દૂર કરનાર અને સમૃદ્ધિના અગ્રદૂત તરીકે પૂજાય છે. 

મહારાષ્ટ્રમાં ઉદ્દભવેલા આ તહેવારનું સમગ્ર દેશમાં અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સહિત વિશ્વભરના ભારતીય સમુદાયોમાં મહત્વ વધ્યું છે, જ્યાં મોટા શહેરોમાં રંગબેરંગી ઉજવણી થાય છે.

સ્થાનિક રીતે ગણેશોત્સવ તરીકે ઓળખાતો આ તહેવાર મુંબઈમાં સપ્ટેમ્બર.17 સુધી ચાલુ રહેશે. આ સમયગાળા દરમિયાન ઘરો, મંદિરો અને જાહેર પંડાલોમાં ધાર્મિક, સાંસ્કૃતિક અને સામાજિક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે (temporary structures set up for religious worship).

ગણેશ ચતુર્થીના મૂળિયા પ્રાચીન સમયના છે, જેમાં તહેવારનું મહત્વ વિવિધ દંતકથાઓ સાથે જોડાયેલું છે. સૌથી જાણીતી વાર્તાઓમાંની એક ભગવાન શિવની પત્ની દેવી પાર્વતી દ્વારા ગણેશની રચના છે, જેમણે પોતાની ગોપનીયતાનું રક્ષણ કરવા માટે તેને માટીમાંથી ઘડ્યો હતો. જ્યારે શિવએ ગણેશની ઓળખથી અજાણ રહીને પ્રવેશવાનો પ્રયાસ કર્યો, ત્યારે અથડામણ થઈ, જેના પરિણામે શિવએ ગણેશનું માથું કાપી નાખ્યું. પોતાની ભૂલનો અહેસાસ થતાં અને વ્યથિત પાર્વતીને શાંત કરવા માટે, શિવએ ગણેશના માથાને હાથીના માથાથી બદલીને હાથીના માથાવાળા દેવતાની પ્રતિકાત્મક છબીને જન્મ આપ્યો.

ગણેશ ચતુર્થીની પ્રારંભિક ઉજવણી મુખ્યત્વે મહારાષ્ટ્ર અને પડોશી પ્રદેશો સુધી મર્યાદિત હોવા છતાં, ત્યારથી તેણે સમગ્ર ભારતમાં અને વિશ્વભરમાં ભારતીય ડાયસ્પોરા સુધી તેની પહોંચ વિસ્તૃત કરી છે. આ તહેવારને 19મી સદીના અંતમાં વધુ મહત્વ મળ્યું જ્યારે ભારતીય સ્વાતંત્ર્ય સેનાની લોકમાન્ય બાલ ગંગાધર તિલકે તેને જાહેર કાર્યક્રમમાં રૂપાંતરિત કરી, બ્રિટિશ વસાહતી શાસન સામે એકતાને પ્રોત્સાહન આપ્યું.

ગણેશજીની પ્રતિમા સાથે ઢોલ નગારા પાલખી લઈ શોભાયાત્રા નીકળે છે. / Facebook/Fermont Hindu Temple

દરેક ભારતીય પ્રદેશમાં, તહેવારનો પોતાનો સ્થાનિક સ્વાદ હોય છે. આ તહેવારની શરૂઆત ઘરો, મંદિરો અને પંડાલોમાં માટી અથવા ભગવાન ગણેશની પર્યાવરણને અનુકૂળ મૂર્તિઓની સ્થાપના સાથે થાય છે. જીવંત રંગો, ફૂલો અને આભૂષણોથી સુશોભિત આ મૂર્તિઓ રોજિંદી પ્રાર્થનાઓ અને ધાર્મિક વિધિઓનું કેન્દ્ર બની જાય છે. ભક્તો મંત્રોનો જાપ કરે છે અને ભક્તિ ગીતો ગાય છે, સફળતા માટે અને અવરોધો દૂર કરવા માટે ગણેશના આશીર્વાદ માંગે છે. મોદક, ભગવાન ગણેશની પ્રિય માનવામાં આવતી મીઠાઈ, પ્રસાદ તરીકે અર્પણ કરવામાં આવે છે, જે જીવનની મીઠાશ અને ભક્તિના પુરસ્કારનું પ્રતીક છે.

આ ઉજવણીઓને વિસ્તૃત સરઘસો દ્વારા ચિહ્નિત કરવામાં આવે છે, જ્યાં મૂર્તિઓને સુશોભિત રથ અથવા પાલખીઓ પર સંગીત, નૃત્ય અને સાંસ્કૃતિક પ્રદર્શન સાથે શેરીઓમાં લઈ જવામાં આવે છે. તહેવારના અંતિમ દિવસે, મૂર્તિને વિસર્જન માટે નજીકના જળાશયમાં લઈ જવામાં આવે છે, જેને વિસર્જન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. આ કૃત્ય ગણેશના નશ્વર જગતમાંથી વિદાય અને સર્જન અને વિસર્જનના ચક્રનું પ્રતીક છે, જેમાં ભક્તો તેમને મંત્ર, સંગીત અને ભવ્ય વિદાય વચ્ચે વિદાય આપે છે, આગામી વર્ષે તેમના પરત ફરવાની આશા રાખે છે.

ન્યૂ યોર્ક, હ્યુસ્ટન અને સાન ફ્રાન્સિસ્કો જેવા મોટા અમેરિકન શહેરોમાં પણ જીવંત ઉજવણી જોવા મળે છે, જેમાં સ્થાનિક મંદિરો અને સામુદાયિક કેન્દ્રો એવા કાર્યક્રમોનું આયોજન કરે છે જે દર વર્ષે મોટી સંખ્યામાં લોકોને આકર્ષે છે.  

યુ. એસ. એ. માં ગણેશ ચતુર્થીની સૌથી મોટી ઉજવણી ફિલાડેલ્ફિયામાં રાજ્યના મરાઠી સમુદાય દ્વારા થાય છે. સાઈ સમથાન ઇલિનોઇસમાં ભવ્ય ઉજવણીનું આયોજન કરે છે જ્યારે બે એરિયા તેલુગુ એસોસિએશન (BATA) મહારાષ્ટ્ર મંડળ અને હિન્દુ સ્વયંસેવક સંઘ (HSS) સંયુક્ત રીતે ફ્રેમોન્ટ હિન્દુ મંદિરમાં ભવ્ય ઉજવણીનું આયોજન કરે છે.

જેમ જેમ ગણેશ ચતુર્થી શરૂ થાય છે, તે ભારતમાં વ્યાપક તહેવારોની મોસમની શરૂઆત કરે છે, ત્યારબાદ નવરાત્રિ, દિવાળી અને અન્ય નોંધપાત્ર ઉજવણી થાય છે.