8 ਮਈ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ, ਜੰਮੂ ਸ਼ਹਿਰ ਆਪਣੀ ਆਮ ਰਫ਼ਤਾਰ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਆਮ ਦਿਨ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਰ ਰਾਤ 8:15 ਜਾਂ 8:30 ਵਜੇ ਦੇ ਕਰੀਬ, ਤਿੰਨ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਧਮਾਕੇ ਹੋਏ—ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਚੇ ਜੋ ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸੁਣੇ ਸਨ। à¨¸à¨¼à©à¨°à©‚ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਟ੍ਰਾਂਸਫਾਰਮਰ ਫਟ ਗਏ ਹੋਣਗੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ।

 

22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪਹਿਲਗਾਮ (ਕਸ਼ਮੀਰ) ਵਿੱਚ 26 ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਹੌਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸੀ। ਲੋਕ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਨ ਅਤੇ ਜੰਗ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਵੀ ਦਿਲ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਵੱਡਾ ਅਤੇ ਬੁਰਾ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ।

 

ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਡਰ ਫੈਲਣ ਲੱਗਾ। ਲੋਕ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਜਿੱਥੇ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਚਮਕ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਵਾਂ ਵੱਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਭੱਜਣ ਲੱਗੇ। ਜੰਮੂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹਾ ਡਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖੁਲਾਸਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਡਰੋਨਾਂ ਨੂੰ ਡੇਗ ਰਹੀ ਸੀ।

 

ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਅਸ਼ਾਂਤੀ ਰਹੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਅਜਿਹਾ ਡਰ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਮੇਰਾ ਜਨਮ 2000 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਹੋਸ਼ ਆਇਆ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਅੱਤਵਾਦ ਕਾਫ਼ੀ ਘੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। à¨…ਸੀਂ ਹਿੰਸਾ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣੀਆਂ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਸ਼ਮੀਰ ਬਾਰੇ - ਜਿੱਥੇ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਬਿਲ ਕਲਿੰਟਨ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ।

 

ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਜੂਨ ਵਿੱਚ, ਜੰਮੂ ਦੇ ਕਠੂਆ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਜਾ ਰਹੀ ਇੱਕ ਬੱਸ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਅੱਠ ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਉਹ ਘਟਨਾ ਵੀ ਦਰਦਨਾਕ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰੀ ਵਾਲੀ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਲ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪਹਿਲਗਾਮ ਵਿੱਚ ਜੋ ਹੋਇਆ ਉਸ ਨੇ ਸਭ ਕੁਝ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ।

 

ਇਸ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਾਲਾਤ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਗੜ ਗਏ। ਮੇਰਾ ਕਸਬਾ ਅਖਨੂਰ, ਜੋ ਕਿ ਪਰਗਲ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਇਸ ਤਣਾਅ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਲਾਲ ਬੱਤੀ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਧਮਾਕੇ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੇ। ਇਹ ਫੁਟੇਜ ਟੀਵੀ ਚੈਨਲਾਂ 'ਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ। à¨•à¨ˆ ਰਾਤਾਂ ਤੱਕ ਬਿਜਲੀ ਬੰਦ ਰਹੀ, ਸਾਇਰਨ ਵੱਜਦੇ ਰਹੇ, ਅਤੇ ਡਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੀ ਦਾਦੀ ਅਤੇ ਚਾਚਾ, ਜੋ ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ।

 

ਜਦੋਂ 7 ਮਈ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ 'ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਸਿੰਦੂਰ' ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਸਥਿਤੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਿਗੜ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਘੱਟ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਪੈਟਰੋਲ ਪੰਪਾਂ 'ਤੇ ਲੰਬੀਆਂ ਕਤਾਰਾਂ ਸਨ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਏਟੀਐਮ ਤੋਂ ਪੈਸੇ ਕਢਵਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਚੀਜ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਬੈਗਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਕ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਾਡੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਗਈ।

 

ਜੰਮੂ ਦੇ ਸਰਹੱਦੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨੁਕਸਾਨ ਝੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਇਹੀ ਹੋਇਆ। ਪੂੰਛ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਤੋਂ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ - ਕੁਝ ਨੁਕਸਾਨ, ਕੁਝ ਡਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਤਬਾਹੀ। ਜਿਹੜੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਹੁਣ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗ ਪਏ।

 

10 ਮਈ ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਮੀਦ ਦੀ ਕਿਰਨ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੀ, ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕੀ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ 'ਤੇ ਜੰਗਬੰਦੀ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ, ਉਹ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਪਰ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਜੰਗਬੰਦੀ ਟੁੱਟ ਗਈ ਅਤੇ ਡਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਫਿਰ ਤੋਂ ਛਾਇਆ ਰਿਹਾ। ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਅਜੇ ਖੁਸ਼ ਨਾ ਹੋਵੋ, ਇਹ ਅਜੇ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ" ਅਤੇ ਉਹ ਸਹੀ ਸਨ। ਡਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ।

ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੰਗ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ, ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਨੁਕਸਾਨ ਹੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। à¨²à©‹à¨• ਆਪਣੇ ਘਰ ਛੱਡਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਸਰਹੱਦ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੀਮਤ ਚੁਕਾਉਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ, ਇੱਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਚੁੱਪ ਅਤੇ ਚਿੰਤਾ ਹੈ - ਕੀ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਤੂਫਾਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ?