1971 'ਚ ਆਈ ਫਿਲਮ 'ਨਿਕਾਹ' ਕਾਫੀ ਹਿੱਟ ਰਹੀ ਸੀ / Courtesy Photo

22 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਨੂੰ ਜਨਮੇ ਬਲਦੇਵ ਰਾਜ ਚੋਪੜਾ ਯਾਨੀ ਬੀ ਆਰ ਚੋਪੜਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਬਤੌਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਲੇਖਕ, ਨਿਰਮਾਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਬਣੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਵੱਲ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫਿਲਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਬੀਆਰ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕਈ ਫਿਲਮਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 10 ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਇਨਸਾਈਡਰ ਦੁਆਰਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। 

ਏਕ ਹੀ ਰਾਸਤਾ (1956)
ਏਕ ਹੀ ਰਾਸਤਾ ਬੀ.ਆਰ.ਚੋਪੜਾ ਦੀ ਉਸਦੇ ਨਵੇਂ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰੋਡਕਸ਼ਨ ਸੀ। ਇਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਭਖਦਾ ਮਸਲਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਫ਼ਿਲਮ ਜੁਬਲੀ ਹਿੱਟ ਰਹੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਤਬਦੀਲੀ ਦਾ ਰਾਹ ਦਿਖਾਇਆ।

ਨਯਾ ਦੌਰ (1957)
ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਬਨਾਮ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਯੁੱਗ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧਤਾ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਫਿਲਮ ਸੜਕ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਟਾਂਗਾਂ ਅਤੇ ਬੱਸਾਂ ਦੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਰਦੇ 'ਤੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਸਾਧਨਾ (1958)
ਸਾਧਨਾ 1950 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ 'ਨਫ਼ਰਤ' ਔਰਤ ਦੇ ਮੁੜ ਵਸੇਬੇ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਚਾਲ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰੂੜੀਵਾਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਲੀਲਾ ਚਿਟਨਿਸ ਨੇ ਸੱਚ ਜਾਣ ਕੇ ਵੈਜਯੰਤੀਮਾਲਾ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਜੋ ਚੰਪਾਬਾਈ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਲੇਖਕ ਮਖਰਾਮ ਸ਼ਰਮਾ ਨੂੰ ਇਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਸਰਬੋਤਮ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਅਤੇ ਸਰਵੋਤਮ ਕਹਾਣੀ ਲਈ ਫਿਲਮਫੇਅਰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ।

ਧੂਲ ਕਾ ਫੂਲ  (1959)
ਧੂਲ ਕਾ ਫੂਲ ਨੇ ਬੀ ਆਰ ਚੋਪੜਾ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਯਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਲਾਂਚ ਕੀਤਾ। ਯਸ਼ ਨੇ ਨਵਾਂ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਬੀਆਰ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਅਬਦੁੱਲ ਰਸ਼ੀਦ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਿਤ ਹੈ, ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਜੋ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਬੰਧਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਲੜਕੇ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਲਈ ਸਮਾਜਿਕ ਦਬਾਅ ਨਾਲ ਲੜਦਾ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਹਿੱਟ ਰਹੀ ਸੀ।

ਧਰਮਪੁਤਰ (1961)
ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ ਦੀ ਇਹ ਦੂਜੀ ਫਿਲਮ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਵਾਦ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਦਮ ਅੱਗੇ ਨਾਜਾਇਜ਼ਤਾ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਲਿਆ। ਸ਼ਸ਼ੀ ਕਪੂਰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਬਾਲਗ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਦਿਲੀਪ ਰਾਏ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਸਲਿਮ ਜੋੜੇ ਦਾ ਬੱਚਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੰਡ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਸ਼ਾਇਦ ਦਰਸ਼ਕ ਅਜਿਹੀ ‘ਬਿਟਰ ਹਿੱਟ’ ਫ਼ਿਲਮ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਧੂਲ ਕਾ ਫੂਲ ਜਿੱਥੇ ਵਪਾਰਕ ਹਿੱਟ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਧਰਮਪੁੱਤਰ ਫੇਲ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।

ਕਾਨੂੰਨ (1960)
ਇਹ ਕੋਰਟਰੂਮ ਡਰਾਮਾ ਉਹਨਾਂ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਲੱਭਦੇ ਹਨ। ਕਾਲੀਦਾਸ ਦੇ ਕੇਸ ਰਾਹੀਂ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਅਪਰਾਧ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਆਖਰਕਾਰ ਦੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਤੱਕ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਖਾਮੀਆਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦਾ ਹੈ। ਫਿਲਮ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਅਦਾਕਾਰੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੀ।

ਗੁਮਰਾਹ (1963)
ਇਹ ਫਿਲਮ ਉਸ ਸਮੇਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਬੋਲਡ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਨਾਇਕਾ ਮਾਲਾ ਸਿਨਹਾ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਾਬਕਾ ਬੁਆਏਫ੍ਰੈਂਡ ਸੁਨੀਲ ਦੱਤ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਨਾਜਾਇਜ਼ ਸਬੰਧ ਉਸਨੂੰ ਇੱਕ ਬਲੈਕਮੇਲਰ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਲਗਭਗ ਉਸਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਲਈ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹਣ ਵਾਲੀ ਸੀ।

ਆਦਮੀ ਔਰ ਇਨਸਾਨ (1969)
ਯਸ਼ ਚੋਪੜਾ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਲਈ ਨਿਰਦੇਸ਼ਿਤ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਮ ਤਿਕੋਣ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਾਲਕ ਅਤੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਵਿਚਕਾਰ à¨ªà¨¾à©œà©‡  à¨¨à©‚à©° ਰੇਖਾਂਕਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਲਮ, ਆਪਣੇ ਸਿਰਲੇਖ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।

ਨਿਕਾਹ (1971)
30 ਜੁਲਾਈ, 2019 ਨੂੰ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਸਦ ਨੇ 1 ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਤਲਾਕ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਅਤੇ ਸਜ਼ਾਯੋਗ ਐਕਟ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਲਗਪਗ 40 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਬੀ.ਆਰ.ਚੋਪੜਾ ਨੇ ਸ਼ਰੀਆ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਈ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਨਿਕਾਹ ਆਪਣੀ ਹੀਰੋਇਨ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਕੱਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਲੜਕੀ ਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦੀ ਨਾਇਕਾ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਤੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਮਾਲਕੀ, ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਬੁਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਬਾਗਬਾਨ (2003)
ਇਹ 2003 ਫਿਲਮ ਬੀ ਆਰ ਚੋਪੜਾ ਦੁਆਰਾ ਸਹਿ-ਲਿਖੀ ਅਤੇ ਨਿਰਮਿਤ ਸੀ। ਫਿਲਮ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੇਟੇ ਰਵੀ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਸੱਠ ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿਚ ਯੂਰਪ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਪਤਾ ਲੱਗੀ। ਜਿਸ ਹੋਟਲ ਵਿਚ ਉਹ ਠਹਿਰਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਹੋਮ ਦੇ ਕੋਲ ਸੀ। ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜੋੜੇ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੀ ਗਈ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਦੁੱਖ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੇ ਫਿਲਮ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ 1973 ਵਿੱਚ ਲੋਨਾਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੌਰਾਨ 14 ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਕ੍ਰਿਪਟ ਲਿਖੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਮਿਤਾਭ ਬੱਚਨ ਅਤੇ ਹੇਮਾ ਮਾਲਿਨੀ ਨੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਹੈ।