ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਮੀਨਾਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਂਸਮੇਅਰ / YouTube@bvsss

ਨੈਸ਼ਨਲ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਪੰਜਾਬ ਸਟੱਡੀਜ਼, à¨­à¨¾à¨ˆ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ, à¨¨à¨µà©€à¨‚ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਇੰਡੀਆ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸੈਂਟਰ ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਨ ਬਾਰੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੈਮੀਨਾਰ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਸੈਂਟਾ ਬਾਰਬਰਾ ਵਿਖੇ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਂਸਮੇਅਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ’ਤੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ à¨¸à¨¼à¨¾à¨¸à¨¨à¨•à¨¾à¨² ਨੂੰ ਇੱਕ ‘ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਚਾਰ’ à¨µà¨¾à¨²à¨¾ ਸ਼ਾਸਨ ਕਹਿ ਕੇ à¨¸à¨¼à¨²à¨¾à¨˜à¨¾ ਕੀਤੀ। 

ਪ੍ਰੋ. à¨œà©à¨°à¨—ੇੰਸਮੇਅਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਕਮਾਲ ਦਾ ਸ਼ਾਸਕ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕੀਤਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜੰਗਾਂ ਜਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਲਈ ਸੋਨਾ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ, à¨œà¨¿à¨¸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਵਜੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਇਆ।

“ਪਰ ਉਸਨੇ (ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ) ਮਸਜਿਦਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ। ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰ ਵੀ ਬਣਾਏ। ਉਸਦੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸਲਾਹਕਾਰ ਵਜੋਂ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਸਨ। ਅਤੇ ਨਿਹੰਗ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਨਾਰਾਜ਼ ਵੀ ਸਨ। ਅਸਲ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸ਼ਾਸਕ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦਾ ਹੈ”, à¨ªà©à¨°à©‹. ਜੁਰਗੇਂਸਮੇਅਰ ਨੇ ਕਿਹਾ।

"ਸਮੂਹ à¨­à¨¾à¨ˆà¨šà¨¾à¨°à¨¿à¨†à¨‚, à¨–ਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ, à¨®à©à¨¸à¨²à¨®à¨¾à¨¨, à¨¹à¨¿à©°à¨¦à©‚, à¨¸à¨¿à©±à¨– ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਵਜੋਂ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਆਧੁਨਿਕ ਵਿਚਾਰ ਹੈ”, à¨ªà©à¨°à©‹. ਜੁਰਗੇਂਸਮੇਅਰ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ।

ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਆਫ਼ à¨•à©ˆà¨²à©€à¨«à©‹à¨°à¨¨à©€à¨† ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ (ਯੂਸੀਐੱਲਏ) à¨¦à©‡ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ, à¨…ਮੀਰ ਮੁਫਤੀ ਦੀ ਕਿਤਾਬ 'ਐਨਲਾਈਟਨਮੈਂਟ ਇਨ ਦ ਕਲੋਨੀ' à¨¦à¨¾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, à¨ªà©à¨°à©‹à¨«à©ˆà¨¸à¨° ਜੁਰਗੇਂਸਮੇਅਰ ਨੇ ਕਿਹਾ, "ਰਾਸ਼ਟਰ ਰਾਜ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵਿਚਾਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਹੁਣ ਅਚਾਨਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਜਾਂ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਉਹ ਇੱਕ-ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਬਾਰੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਅਤੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਇਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਖੰਡਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, à¨­à¨¾à¨°à¨¤ 'ਤੇ ਇਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, à¨œà¨¿à©±à¨¥à©‡ ਇਹ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦੀ à¨¸à©€à¥¤”

ਪ੍ਰੋ: ਮਾਰਕ ਜੁਰਗੇਂਸਮੇਅਰ ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, à¨¸à©ˆà¨‚ਟਾ ਬਾਰਬਰਾ ਦੇ ਇੱਕ ਉੱਤਮ ਅਮਰੀਕੀ ਸਮਾਜ-ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਹਨ ਜੋ ਗਲੋਬਲ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਧਿਐਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਹਰ ਹਨ à¨…ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।