પ્રતીકાત્મક તસ્વીર / Courtesy photo

કોર્નેલ યુનિવર્સિટી દ્વારા તાજેતરમાં હાથ ધરાયેલા એક અભ્યાસમાં ભારતમાં અસ્વચ્છ રસોઈ ઇંધણના ઉપયોગ અને શિશુ મૃત્યુદર વચ્ચે આશ્ચર્યજનક સહસંબંધનો ખુલાસો થયો છે. સંશોધન મુજબ, દર 1,000માંથી 27 શિશુઓ અને નાના બાળકો આ જોખમી ઇંધણના સંપર્કમાં આવવાથી મૃત્યુ પામે છે.

2023 ના વર્લ્ડ એર ક્વોલિટી રિપોર્ટ અનુસાર, સૌથી ખરાબ વાયુ પ્રદૂષણ ધરાવતા ટોચના 100 શહેરોમાંથી 83 ભારતનું ઘર છે. આ શહેરો વિશ્વ આરોગ્ય સંસ્થા (ડબલ્યુએચઓ) ની હવાની ગુણવત્તાની માર્ગદર્શિકા કરતાં દસ ગણું વધારે પ્રદૂષણનું સ્તર દર્શાવે છે. જ્યારે બહારના વાયુ પ્રદૂષણને વ્યાપકપણે સ્વીકારવામાં આવે છે, ત્યારે એન્વાયર્નમેન્ટલ પ્રોટેક્શન એજન્સી (ઇપીએ) એ પ્રકાશિત કરે છે કે નબળી ઇન્ડોર હવાની ગુણવત્તા વધુ જીવલેણ છે, લોકો ઘરની અંદર નોંધપાત્ર સમય વિતાવે છે.

'કુકિંગ ફ્યુઅલ ચોઇસ એન્ડ ચાઇલ્ડ મોર્ટાલિટી ઇન ઇન્ડિયા "શીર્ષક ધરાવતું પેપર જર્નલ ઓફ ઇકોનોમિક બિહેવિયર એન્ડ ઓર્ગેનાઇઝેશનમાં પ્રકાશિત થયું હતું.રાષ્ટ્રીય પ્રતિનિધિ વસ્તી વિષયક અને આરોગ્ય સર્વેક્ષણના ડેટાનો ઉપયોગ કરીને, 25 વર્ષ (1992-2016) ના ગાળામાં એકત્રિત કરવામાં આવેલા સંશોધકોએ ઘરોમાં પ્રદૂષિત ઇંધણના વ્યાપક ઉપયોગની ઓળખ કરી.

સૌથી નોંધપાત્ર અસર એક મહિનાથી ઓછી ઉંમરના શિશુઓમાં જોવા મળી હતી, એક નિર્ણાયક ઉંમર જ્યારે તેમના ફેફસાં હજુ પણ વિકસી રહ્યા હોય અને તેઓ ઘણીવાર તેમની માતાઓ, પ્રાથમિક ઘરના રસોઈયાઓની નજીક હોય છે.

ચાર્લ્સ એચ. ડાયસન સ્કૂલ ઓફ એપ્લાઇડ ઇકોનોમિક્સ એન્ડ મેનેજમેન્ટના પ્રોફેસર અને અભ્યાસના મુખ્ય લેખક અર્નબ બાસુએ જણાવ્યું હતું કે, "આ ત્યાં બહારનું પ્રથમ પેપર છે જે ઘરોમાં આ બાયોમાસ ઇંધણનો ઉપયોગ કરવાની સાચી કિંમતનો મજબૂત કારણભૂત અંદાજ આપે છે, જેમાં ગુમાવેલા યુવાન જીવનની દ્રષ્ટિએ".

આ અભ્યાસમાં મૃત્યુદરમાં લિંગ અસમાનતા પણ જોવા મળી હતી. યુવાન છોકરીઓ છોકરાઓ કરતાં વધુ પ્રતિકૂળ અસર પામે છે, જૈવિક સંવેદનશીલતાને કારણે નહીં પરંતુ સામાજિક પસંદગીઓને કારણે. બાસુએ સમજાવ્યું, "ભારતમાં, પુત્રની પ્રબળ પસંદગી છે, જે પુત્રીઓની સારવારમાં સંભવિત ઉપેક્ષા તરફ દોરી જાય છે".

સંશોધકોના જણાવ્યા અનુસાર, સ્વચ્છ ઇંધણ પર સ્વિચ કરવાથી બાળપણના સ્વાસ્થ્યમાં નોંધપાત્ર સુધારો થઈ શકે છે અને આરોગ્યસંભાળમાં લિંગ પૂર્વગ્રહને દૂર કરી શકાય છે. ડબ્લ્યુએચઓનો અંદાજ છે કે વૈશ્વિક વસ્તીના લગભગ એક તૃતીયાંશ લોકો હજી પણ રસોઈ માટે બાયોમાસ ઇંધણ (લાકડું, પશુ છાણ અને પાકનો કચરો) પર આધાર રાખે છે, જે વાર્ષિક આશરે 3.2 મિલિયન મૃત્યુ માટે ફાળો આપે છે.

સ્પષ્ટ આરોગ્ય લાભો હોવા છતાં, પરિવર્તનનો અમલ કરવો પડકારજનક રહે છે. બાસુએ નોંધ્યું હતું કે, "બહારના વાયુ પ્રદૂષણ અને પાકનો કચરો કેવી રીતે બાળી નાખવામાં આવે છે તેના પર ઘણું ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે". તેઓ સૂચવે છે કે સરકારો ખેડૂતોને અગાઉથી ચૂકવણી કરીને પાકનો કચરો બાળવાનું ટાળવા માટે પ્રોત્સાહિત કરી શકે છે. જો કે, પ્રાદેશિક કૃષિ પદ્ધતિઓ, ઘરગથ્થુ લાક્ષણિકતાઓ અને કુટુંબની ગતિશીલતા જેવા પરિબળોને ધ્યાનમાં લેતા, ઘરની અંદરના પ્રદૂષણને દૂર કરવું પણ એટલું જ નિર્ણાયક છે.