પ્રતીકાત્મક તસ્વીર / CANVA

આ પહેલી વાર નથી જ્યારે યુએસ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા આયોગે ભારતમાં લઘુમતીઓની સ્થિતિ અંગે ચિંતા વ્યક્ત કરી હોય. વિશ્વના તમામ દેશોમાં લઘુમતી સમુદાયોની સ્થિતિનું 'નિરીક્ષણ' કરતા આ કમિશને તેની સરકારને ભારત અથવા અન્ય દેશોને 'વિશેષ ચિંતાના દેશો' તરીકે જાહેર કરવા અથવા તેમના પર પ્રતિબંધો લાદવા વિનંતી કરી છે, કારણ કે ત્યાં ધાર્મિક જૂથોની ખરાબ સ્થિતિ છે. આ વર્ષે પણ કમિશને પોતાના રિપોર્ટમાં કહ્યું છે કે ભારતમાં લઘુમતીઓ સાથે ખરાબ વર્તન થઈ રહ્યું છે. શીખ અલગતાવાદીઓ વિરુદ્ધ હત્યાના કાવતરામાં કથિત સંડોવણી બદલ કમિશને ભારતની બાહ્ય ગુપ્તચર એજન્સી સામે લક્ષિત પ્રતિબંધોની ભલામણ કરી છે. ભારત ઉપરાંત, કમિશને વિયેતનામને 'ખાસ ચિંતાનો દેશ' જાહેર કરવાની વિનંતી પણ કરી છે. ભારતની વાત કરીએ તો, કમિશને અગાઉ દેશની "બીજી સૌથી મોટી વસ્તી" સિવાયના ખ્રિસ્તીઓ પરના અત્યાચારનો ઉલ્લેખ કરીને તેની સરકારને ચેતવણી આપી હતી અને માંગ કરી હતી કે પ્રતિબંધો લાદવામાં આવે. આ ભલામણો અથવા વિનંતીઓ સ્વીકારવી કે નકારી કાઢવી તે સંપૂર્ણપણે યુએસ સરકાર પર નિર્ભર છે, કારણ કે, પ્રથમ, આવી વિનંતીઓ અમલીકરણની દ્રષ્ટિએ બંધનકર્તા નથી અને બીજું, વિશ્વનું કોઈ પણ કમિશન વ્યવહારીક રીતે કોઈપણ સરકારને આદેશ આપી શકતું નથી. તે ફક્ત ભલામણો કરી શકે છે અને તેમને સમર્થન આપવા માટે શક્ય તેટલા પુરાવા રજૂ કરી શકે છે. આખરે નિર્ણય સરકારે જ લેવાનો છે.

આ સમગ્ર મામલાનું વ્યવહારુ પાસું એ છે કે બધું જ સરકાર અને બંને દેશો વચ્ચેના પરસ્પર સંબંધો પર આધારિત છે. જો દ્વિપક્ષીય સંબંધો સારા હોય, તો આ અથવા આવા કોઈપણ કમિશનની ભલામણો સ્થગિત રહે છે. અને જો સંબંધો સારા ન હોય અથવા કડવાશ હોય તો કોઈપણ સરકાર કમિશનની ભલામણોના આધારે કોઈપણ પ્રકારનો નિર્ણય લઈ શકે છે. પરંતુ તે નિર્ણયો પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે પરસ્પર સંબંધો અથવા રાજકીય અવરોધોના આધારે લેવામાં આવે છે. અહીં પણ એવું જ છે અને કમિશને પોતે ભારત-અમેરિકા સંબંધોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. કમિશનના વિશ્લેષકો માને છે કે ભારત સાથે અમેરિકાના સંબંધો સારા રહ્યા છે. તાજેતરના વર્ષોમાં દ્વિપક્ષીય સંબંધો ફક્ત વધુ મજબૂત બન્યા છે, અને વોશિંગ્ટન લાંબા સમયથી નવી દિલ્હીને એશિયા અને અન્યત્ર ચીનના વધતા પ્રભાવ સામે પ્રતિરૂપ તરીકે જુએ છે. એટલા માટે ભારતમાં માનવ અધિકારોના મુદ્દાઓને અવગણવામાં આવ્યા છે. તેથી, એવી શક્યતા ઓછી છે કે યુએસ સરકાર ભારતની રિસર્ચ એન્ડ એનાલિસિસ વિંગ (RAW) ગુપ્તચર સેવા પર પ્રતિબંધ મૂકે.

ગમે તે હોય, આ રાજકારણ અને સંબંધોનો મામલો છે. પરંતુ કમિશનની તાજેતરની ભલામણોના સંદર્ભમાં, ધાર્મિક સ્વતંત્રતા, અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા, વિરોધ કરવાનો અધિકાર અને પોતાની માંગણીઓ માટે અવાજ ઉઠાવવાની પરવાનગી વચ્ચે અલગતાવાદી એજન્ડાને સમજવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે. સરકાર ગમે તે હોય, તે કોઈપણ અલગતાવાદી વ્યક્તિ, જૂથ કે સમુદાયને તેના દેશમાં તેની પ્રવૃત્તિઓને અવરોધ વિના ચાલુ રાખવાની મંજૂરી આપી શકતી નથી. અન્ય દેશોની ભૂમિ અંગે પણ આ જ વલણ વાજબી છે. હવે, એ કહેવાની જરૂર નથી કે જે લોકો ભારતને વિભાજીત કરવાની વાત કરી રહ્યા છે અને જેમને ભારતે આતંકવાદી જાહેર કર્યા છે, તેઓ વિશ્વમાં ગમે ત્યાં હોય, તેમના પ્રત્યે સરકારનું વલણ કેવું હશે અને ભારત મિત્ર દેશો પાસેથી શું ઇચ્છશે. અલબત્ત, ભારત પોતાના રાષ્ટ્રીય અને સામાજિક હિતોનું રક્ષણ કરવા માટે પણ કામ કરી રહ્યું છે અને આમાં મિત્ર દેશોનો સહયોગ માંગશે. એટલા માટે ભારતે યુએસ ધાર્મિક સ્વતંત્રતા આયોગની ભલામણોને àª¨àª•àª¾àª°à«€ àª•àª¾àª¢à«€ àª›à«‡.