સુવર્ણદુર્ગ કિલ્લો મરાઠા લશ્કરી લેન્ડસ્કેપનો એક ભાગ છે જેને હેરિટેજ સાઇટની યાદી માટે નામાંકિત કરવામાં આવ્યો છે. / ASIGoI

વિશ્વમાં અનેક અદ્ભુત બાંધકામ વારસો છે જે સમયની સાથે જર્જરિત થઈ રહ્યા છે. તેના સુવર્ણ ઇતિહાસ અને બાંધકામને બચાવવા માટે આ ઉજવણી કરાવવામાં આવે છે. જોકે ઘણી બધી વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સ છે, જે આખી દુનિયામાં પ્રખ્યાત છે, પરંતુ જો આપણે ભારતીય વર્લ્ડ હેરિટેજની વાત કરીએ તો, ભારતમાં હાલમાં 42 વર્લ્ડ હેરિટેજ સાઇટ્સ છે.

ભારતે યુનેસ્કો વર્લ્ડ હેરિટેજ લિસ્ટ, 2024 માટે મહારાષ્ટ્ર જિલ્લાના મરાઠા મિલિટરી લેન્ડસ્કેપને સત્તાવાર રીતે નામાંકિત કર્યા છે. આ કિલ્લાને 'સાંસ્કૃતિક' શ્રેણી હેઠળ નામાંકિત કરવામાં આવ્યો હતો. 17મી અને 19મી સદી વચ્ચે વિકસિત આ લશ્કરી લેન્ડસ્કેપ, મરાઠા શાસકો દ્વારા બાંધવામાં આવેલી કિલ્લેબંધી અને વ્યૂહાત્મક લશ્કરી પ્રણાલીઓ પર આધારિત હોવાનું કહેવાય છે.

કિલ્લા વિશે...
મહારાષ્ટ્રના 390 કિલ્લાઓમાંથી, મરાઠા લશ્કરી પરિદ્રશ્ય હેઠળ માત્ર 12ની પસંદગી કરવામાં આવી છે. તેમાંથી 8 ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ દ્વારા સુરક્ષિત છે. મરાઠા સૈન્ય લેન્ડસ્કેપ એ કિલ્લાઓનું નેટવર્ક છે જે સહ્યાદ્રી પર્વતમાળા, કોંકણ કિનારો, ડેક્કન ઉચ્ચપ્રદેશ અને પૂર્વી ઘાટના અનન્ય લેન્ડસ્કેપ, ભૂપ્રદેશ અને ભૌગોલિક લક્ષણોનું સંયોજન છે. આ કિલ્લાઓ તેમના વંશવેલો, સ્કેલ અને ભૌગોલિક વિશેષતાઓમાં બદલાય છે જે ભારતીય દ્વીપકલ્પના વિવિધ વિસ્તારોમાં વ્યૂહાત્મક રીતે સ્થિત એક વ્યાપક સિસ્ટમ બનાવે છે.

કિલ્લાઓમાં શિવનેરી, લોહગઢ અને સુવર્ણદુર્ગનો સમાવેશ થાય છે જે રાયગઢ અને ગિન્ગી જેવા પહાડી કિલ્લાઓથી લઈને દરિયાકાંઠાના વિજયદુર્ગ અને ટાપુ કિલ્લાઓ અને સુવર્ણદુર્ગ અને સિંધુદુર્ગ સુધીના છે. આ દૃશ્ય છત્રપતિ શિવાજી મહારાજના શાસનકાળનું છે અને 1818 ADમાં પેશવા શાસન સુધી ચાલુ રહ્યું હતું.

નામાંકનના માપદંડ
લેન્ડસ્કેપનું નામાંકન સાંસ્કૃતિક માપદંડ હેઠળ આવે છે. ખાસ કરીને માપદંડ (iii), (iv), અને (vi) હેઠળ. નામાંકન અનન્ય પુરાવાઓ, ઉત્કૃષ્ટ ઉદાહરણો અને સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓ, સ્થાપત્ય અને નોંધપાત્ર ઐતિહાસિક ઘટનાઓ સાથે નક્કર જોડાણો પર ભાર મૂકે છે.

ભારતના વર્તમાન હેરિટેજ સ્થળો
યુનેસ્કોની યાદીમાં હાલમાં ભારત પાસે 42 હેરિટેજ સાઇટ્સ છે. આમાંથી છ મહારાષ્ટ્રના છે. આમાં ભારતના તાજેતરમાં નામ આપવામાં આવેલ મરાઠા લશ્કરી લેન્ડસ્કેપનો પણ સમાવેશ થાય છે. હેરિટેજ સ્થળો પૈકી, અજંતા અને ઈલોરા ગુફાઓ, મુંબઈના વિક્ટોરિયન ગોથિક અને આર્ટ ડેકોના સમૂહો 'સાંસ્કૃતિક' સ્કેલ હેઠળ છે જ્યારે પશ્ચિમ ઘાટ 'કુદરતી' સ્કેલ હેઠળ છે.