પાકિસ્તાનના પૂર્વ વડાપ્રધાન ઈમરાન ખાન(ફાઈલ ફોટો) / REUTERS/Akhtar Soomro

બે રાષ્ટ્રીય સંમેલનો હવે રીઅરવ્યૂ મિરરમાં છે અને યુએસ રાષ્ટ્રપ્રમુખની ચૂંટણી ખૂણાની આસપાસ છે, ડેમોક્રેટ્સ અને રિપબ્લિકન્સ બંને વિદેશ નીતિ સહિત વિવિધ મુદ્દાઓ પર તેમના નીતિ મંચો બહાર પાડી રહ્યા છે. જોકે, બંને એજન્ડામાંથી સ્પષ્ટ રીતે ગેરહાજર પાકિસ્તાનનો કોઈ ઉલ્લેખ નથી. 

ચીન સિવાય, એવું નથી કે પાકિસ્તાન હવે અમેરિકાનું વ્યૂહાત્મક ભાગીદાર છે, અથવા તે બાબત માટે કોઈ પણ દેશનો કાયદેસર ભાગીદાર છે. પરંતુ પાકિસ્તાન અને પ્રદેશમાં તાજેતરના વિકાસને વધુ વ્યાપક રીતે જોતાં, કોઈપણ આવનારા વહીવટીતંત્રે સૌથી ખરાબ સ્થિતિ માટે તૈયારી શરૂ કરવાની જરૂર છે.

2022 થી, ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન ઇમરાન ખાનના પતન સાથે, અથવા જેમ કે તેઓ પ્રેમથી ઓળખાય છે તેમ, પાકિસ્તાનના તોળાઈ રહેલા વિસ્ફોટની આગાહીઓ સામાન્ય બની ગઈ છે. 

શું આ આગાહીઓ વાસ્તવિકતામાં મૂળ છે કે માત્ર અતિશયોક્તિ એ વાસ્તવિક પ્રશ્ન છે. અને જો પાકિસ્તાન ખરેખર નીચે તરફ જઈ રહ્યું છે જેમાંથી તે બહાર આવી શકતું નથી, તો જ્યારે નવું વહીવટીતંત્ર સત્તામાં આવે ત્યારે અમેરિકાની નીતિએ તેની સાથે કેવી રીતે વ્યવહાર કરવો જોઈએ?

અલબત્ત, પહેલા શરતોને વ્યાખ્યાયિત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. દાખલા તરીકે, વિસ્ફોટનો અર્થ એ નથી કે રાજ્ય સંપૂર્ણ રીતે વિખેરાઈ ગયું છે. તેના બદલે, તે એક નબળી કેન્દ્ર સરકારનું પ્રતિનિધિત્વ કરશે જે તેની સત્તા અથવા કાયદાના શાસનને રાજધાની ઈસ્લામાબાદ અને રાવલપિંડીમાં લશ્કરી મુખ્ય મથકોથી વધુ આગળ વધારવામાં અસમર્થ છે. અરાજકતાની આ સ્થિતિ રાજકીય અસ્થિરતા, આર્થિક પતન અને બિન-રાજ્ય અભિનેતાઓની વધતી શક્તિ અને પ્રભાવને દર્શાવશે. 

આ પરિમાણોના આધારે, તે ચોક્કસપણે બુદ્ધિગમ્ય છે અને સંભવિત છે કે પાકિસ્તાન આગામી કેટલાક વર્ષોમાં અવિશ્વસનીય અરાજકતામાં આવી જશે. 

અંધાધૂંધીમાં સર્પાકાર ઉતરતા
ઘણી રીતે, નીચે તરફનું સર્પાકાર પહેલેથી જ વર્ષોનું નિર્માણ કરી રહ્યું છે અને તાજેતરમાં જ તે ઝડપથી વધ્યું છે.

એક માટે, 8 ફેબ્રુઆરીની ચૂંટણીઓમાં સંપૂર્ણ ધાંધલી અને ઈમરાન ખાનની પાકિસ્તાન તહરીક-એ-ઇન્સાફ (પીટીઆઈ) પાર્ટી અને સૈન્ય નેતૃત્વ વચ્ચે ચાલી રહેલી લડાઈથી દેશનું સરમુખત્યારશાહી સૈન્ય-નાગરિક શક્તિનું માળખું સામાન્ય કરતાં વધુ નિષ્ક્રિય બની ગયું છે. આ સંઘર્ષ ત્યારે ચરમસીમાએ પહોંચ્યો જ્યારે ખાનને ગયા વર્ષે જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવ્યો હતો અને ખાનના નજીકના સહયોગી, ભૂતપૂર્વ આઇએસઆઇ ડિરેક્ટર જનરલ, ફૈઝ હમીદની અગાઉ સાંભળવામાં ન આવેલી ધરપકડ સાથે.

યુ. એસ. માં પાકિસ્તાનના ભૂતપૂર્વ રાજદૂત હુસૈન હક્કાનીના જણાવ્યા અનુસાર, તેમના ચાલુ સંઘર્ષ છતાં, ખાન લશ્કરી સંસ્થાના "પરંપરાગત વૈશ્વિક દ્રષ્ટિકોણ" નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. 

વધુ સ્પષ્ટ રીતે, "[હ] ઈ એ અખિલ-ઇસ્લામવાદ, મુસ્લિમ અપવાદવાદ અને ભારત વિરોધી પાકિસ્તાની રાષ્ટ્રવાદનું એક વિશિષ્ટ મિશ્રણ છે જેને જનરલ અયુબ ખાન અને જનરલ પરવેઝ મુશર્રફ જેવા લશ્કરી શાસકો સાથે ઓળખી શકાય છે". આ જ કારણ છે કે તે એટલો લોકપ્રિય અને સૈન્ય માટે આટલો પ્રચંડ વિરોધી બની ગયો છે. 

ચાલુ રાજકીય ઉથલપાથલ ઉપરાંત, રાજ્ય અને તેના સુરક્ષા દળો તેની જમીન પર કાર્યરત પાકિસ્તાની તાલિબાન જેવા આતંકવાદી જૂથો સાથે અસરકારક રીતે વ્યવહાર કરવામાં અસમર્થ રહ્યા છે. 2023 દરમિયાન, દેશભરમાં 789 હુમલાઓ અને આતંકવાદ વિરોધી કામગીરીઓ થઈ હતી, જેમાં અંદાજે 1,524 લોકો માર્યા ગયા હતા.

જો કે, તેની સરહદોની અંદર આતંકવાદને રોકવામાં આ બિનઅસરકતાએ લશ્કરી સંકુલને ભારત અને અફઘાનિસ્તાનમાં બાહ્ય રીતે આતંક ફેલાવવાનું ચાલુ રાખ્યું નથી. 

સુરક્ષા વિશ્લેષક સુશાંત સરીન નોંધે છે તેમ, "પાકિસ્તાનમાં રાજ્ય અને સમાજ બંનેમાં મૂળભૂત વૈચારિક મૂંઝવણ છે જે આતંકવાદ સામે સફળતાપૂર્વક લડવા સામે લડત આપે છે. ભારત સામે જેહાદના ગુણોની પ્રશંસા કરવી, ભારત સામે સક્રિય આતંકવાદી સંગઠનોને પ્રોત્સાહન આપવું શક્ય નથી, પરંતુ પાકિસ્તાનને નિશાન બનાવનારા સમાન સંગઠનો સામે લડવું શક્ય નથી. 

એવી પણ અટકળો લગાવવામાં આવી રહી છે કે બાંગ્લાદેશમાં શેખ હસીનાને ઉથલાવી દેનાર બળવાને તેના ઇસ્લામિક પ્રતિનિધિઓ દ્વારા સમર્થન આપવામાં પાકિસ્તાની ગુપ્તચર સેવાઓનો હાથ હોઈ શકે છે.

વધુમાં, સમગ્ર દેશમાં વંશીય અને સાંપ્રદાયિક સંઘર્ષો સતત વધી રહ્યા છે. દાખલા તરીકે, બલૂચિસ્તાન અને પાકિસ્તાનના કબજા હેઠળના જમ્મુ અને કાશ્મીરને ભારે અશાંતિ અને પાકિસ્તાન વિરોધી લાગણીઓ દ્વારા હચમચાવી દેવામાં આવ્યા છે, સિંધીઓ અને પશ્તૂન વચ્ચે ઉશ્કેરાતી અસંતોષનો ઉલ્લેખ ન કરવો જોઈએ. 

તેવી જ રીતે, ઇસ્લામિક ઉગ્રવાદ અને હિંદુઓ, ખ્રિસ્તીઓ અને અહમદિયાઓ સામે પદ્ધતિસરની હિંસા અને ભેદભાવ અવિરતપણે ચાલુ છે. ઇસ્લામવાદીઓ સરકારી સંસ્થાઓ પર જબરદસ્ત પ્રભાવ ધરાવે છે, જેમ કે તેઓએ તાજેતરમાં દર્શાવ્યું હતું કે જ્યારે કટ્ટરપંથી તહરીક-એ-લબ્બૈક પાકિસ્તાને સર્વોચ્ચ અદાલતને ઈશનિંદાના કેસમાં અહમદિયા લઘુમતીના અધિકારો અંગેના તેના ચુકાદાનો ભાગ બદલવા માટે દબાણ કર્યું હતું. 

કદાચ સૌથી મહત્વપૂર્ણ બાબત એ છે કે આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાં ભંડોળ (આઇએમએફ) અથવા વ્યક્તિગત દેશો જેવી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓ પાસેથી રાહત મળી હોવા છતાં, ફુગાવો, બેરોજગારી અને સ્થિર આર્થિક વૃદ્ધિના વિક્રમી સ્તર સાથે પાકિસ્તાનનું અર્થતંત્ર અસ્થિર છે. તેની સૌથી સફળ નિકાસ કોઈ વાસ્તવિક વસ્તુ અથવા સેવા નથી, પરંતુ તેના આંતરરાષ્ટ્રીય નેટવર્ક દ્વારા આતંકવાદ છે.

તો યુ. એસ. એ આ નિયંત્રણ બહારના ફ્રેન્કેસ્ટાઇન સાથે કેવી રીતે વ્યવહાર કરવો જોઈએ?

યુએસ નીતિ અને અનિવાર્ય માટે તૈયારી
નવેમ્બરમાં કોણ પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાય છે તે ધ્યાનમાં લીધા વિના, નવા વહીવટીતંત્રે પાકિસ્તાનના વિકાસ પર ધ્યાન આપવાની જરૂર છે, કટોકટીની હદને સ્વીકારવી જોઈએ અને તે મુજબ નીતિઓ ઘડવી જોઈએ. 

તેનો અર્થ એ છે કે ભૂતકાળની નીતિગત ભૂલો ચાલુ ન રાખવી, જેમ કે વિદેશ નીતિના સાધન તરીકે આતંકનો ઉપયોગ કરતા લશ્કરી નેતાઓને ખુશ કરવા, જ્યારે ઇસ્લામવાદીઓ નાગરિક સમાજ અને ધાર્મિક લઘુમતીઓ પર ખરાબ રીતે ચાલે છે, અથવા આઇએમએફ જેવી સંસ્થાઓને દેવું માફી આપીને અને વાસ્તવિક માળખાકીય સુધારાઓને લાગુ ન કરીને તેના અર્થતંત્રને ટેકો આપવાની મંજૂરી આપવી. 

તેના બદલે, કઠોર નોનસેન્સ અભિગમ એ સમયની જરૂરિયાત છે, જેમાં લશ્કરી અને નાગરિક નેતાઓ પર પ્રતિબંધોનો સમાવેશ થાય છે પરંતુ તે મર્યાદિત નથી, જેઓ વિદેશમાં સંપત્તિ ભેગી કરે છે જ્યારે દેશમાં કુલ માનવ અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરે છે, અને જ્યાં સુધી ચોક્કસ આર્થિક, લશ્કરી અને કાનૂની/બંધારણીય શરતો પૂરી ન થાય ત્યાં સુધી તમામ સહાય (પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ બંને અન્ય સંસ્થાઓ દ્વારા) અટકાવે છે. 

પાકિસ્તાનના પતનનો ભય, જે તરફ તે પહેલેથી જ આગળ વધી રહ્યો છે, તે હવે પાકિસ્તાનના બાળકો જેવા નખરે અને બ્લેકમેલ કરવા માટેનું બહાનું ન હોઈ શકે.

આખરે એક અકુદરતી અને કૃત્રિમ રીતે બનાવવામાં આવેલી સંસ્થા તરીકે, પાકિસ્તાન એક કમ્પ્યુટર સિસ્ટમ જેવું જ છે જે તેની શરૂઆતથી જ સ્વાભાવિક રીતે ખામીયુક્ત હતું અને તેને સંપૂર્ણ સિસ્ટમ રીબૂટની જરૂર છે. 

યુ. એસ. ના નીતિ ઘડવૈયાઓ આ વાસ્તવિકતાને જેટલી વહેલી તકે સ્વીકારશે, વિશ્વનું એટલું જ સારું રહેશે. 

લેખક પોલિસી એન્ડ પ્રોગ્રામ્સના મેનેજિંગ ડિરેક્ટર અને હિન્દુ અમેરિકન ફાઉન્ડેશનમાં સહ-કાનૂની સલાહકાર છે. 

આ લેખમાં વ્યક્ત કરવામાં આવેલા મંતવ્યો અને મંતવ્યો લેખકના છે અને તે વિદેશમાં નવા ભારતની સત્તાવાર નીતિ અથવા સ્થિતિને પ્રતિબિંબિત કરતા નથી.